Խորհրդային կարգախոսները՝ Աստվածաշնչից ու բուդդիզմից
LifestyleՄենք գիտենք, որ...
ԽՍՀՄ–ի քարոզչական բոլոր հայտնի կարգախոսները («Կրոնը ափիոն է ժողովրդի համար», «Յուրաքանչյուրից՝ ըստ ընդունակությունների, յուրաքանչյուրին՝ ըստ պահանջի», «Պրոլետարիատը ոչինչ չունի կորցնելու իր շղթաներից բացի», «Պրոլետարիատի դիկտատուրա», «Պրոլետարնե՛ր բոլոր երկրների, միացե՛ք» և այլն) պատկանում են Մարքսին, Էնգելսին, Լենինին կամ էլ, ասենք, Տրոցկուն, մի խոսքով՝ հեղափոխության գաղափարախոսներին։
Իրականում այդպես չէ։
Պարզվում է, որ այդ բոլոր կարգախոսները կապ չունեն հեղափոխության գաղափարախոսների հետ։ Բացառությամբ մի քանի կարգախոսների, մնացած բոլորը փոխառված են տարբեր ժամանակների հանրահայտ մարդկանց խոսքերից։
Քարոզչությունը քաղաքական, փիլիսոփայական, գիտական, գեղարվեստական և այլ գաղափարների տարածումն է, իսկ ավելի նեղ իմաստով այն ընկալվում է քաղաքական ու գաղափարական համատեքստում: Քարոզչության սուբյեկտ են որոշակի սոցիալական խմբերը, ԶԼՄ–ները, իսկ օբյեկտը հասարակությունն է, որին էլ ուղղված է քարոզչությունը հասարակական կարծիքի ձևավորման նպատակով: Այն գոյություն ունի հնագույն ժամանակներից, սակայն զանգվածային կիրառումը սկսվել է 1–ին համաշխարհային պատերազմի տարիներին, երբ պետք էր համախմբել հասարակությանը և բարձրացնել մարդկանց ոգին: Քարոզչությունը կատարվում է տվյալ ժամանակաշրջանի հայտնի միջոցներով (ֆոտո, ռադիո, տպագրություն և այլն): Պատկերացրեք, որ ԽՍՀՄ–ի ժամանակ հանրահայտ «Ով չի աշխատում, նա չի ուտում» կարգախոսը, ինչքան էլ զարմանալի է, վերցված է Աստվածաշնչից։ Նման իմաստով խոսք նշված է Նոր կտակարանում և համարվում է, որ այն պատկանում է Պետրոս առաքյալին։ Նմանատիպ արտահայտություն առկա է նաև զեն–բուդդիզմում, մասնավորաբար՝ «Զենի 101 պատմությունները» հանրահայտ գրքի 83–րդ գլխում. «Ով չի աշխատում, նա չի ուտում»։ Հակառակ նրան, որ կոմունիստները որպես կարգախոս վերցնում են Սուրբ գրքի խոսքերը, նրանց հայտնի կարգախոսներից մեկն էլ «Կրոնը ափիոն է ժողովրդի համար» կարգախոսն է։ Այս դեպքում ևս սրա հեղինակը ոչ մի կապ չունի հեղափոխության հետ։ Այս խոսքերը պատկանում են գերմանացի գրող Նովալիսին։ Վերջինս 1798 թվականին գրել էր. «Ձեր, այսպես կոչված, կրոնը ազդում է ափիոնի պես, այն ուժերը ավելացնելու փոխարեն գայթակղում է և խլացնում ցավերը»։
«Յուրաքանչյուրից՝ ըստ ընդունակությունների, յուրաքանչյուրին՝ ըստ պահանջի» հանրահայտ կարգախոսը իր էությամբ արտահայտում է, այսպես կոչված, «կոմունիզմի սկզբունքը» և անգամ մտել է ԽՍՀՄ–ի 1936 թվականի Սահմանադրության մեջ։ Այս խոսքերի հեղինակ ֆրանսիացի քաղաքական գործիչ, տնտեսագետ, հրապարակախոս և փիլիսոփա ՊիերԺան Պրուդոնը (1809–1865) համարվում է անարխիզմի առաջին գաղափարախոսներից մեկը, իսկ մարքսիստների կողմից համարվել էր մանրբուրժուական սոցիալիստ և թշնամի, բայց դա չէր խանգարում նրա խոսքերը ամրագրել Սահմանադրությունում։ Կոմունիստների ամենակարևոր՝ «Պրոլետարնե՛ր բոլոր երկրների, միացե՛ք» կարգախոսի հեղինակն էլ գերմանացի քաղաքական գործիչ Կարլ Հերման Քրիստիան Ֆրիդրիխ Շապպերն է (1812– 1870)։ Վերջինս, իհարկե, ԽՍՀՄ–ում չի համարվել թշնամի, քանի որ նա սոցիալիստ է եղել, այնուամենայնիվ, ոչ մի տեղ չի նշվել, որ այս կարևոր կարգախոսը նրանն է։ Եվս մի հանրահայտ կարգախոս՝ «Պրոլետարիատը ոչինչ չունի կորցնելու իր շղթաներից բացի», պատկանում է հեղափոխականի, բայց ոչ կոմունիստի, սրա հեղինակն էլ ֆրանսիայի հեղափոխության առաջնորդ Մարատն է։ Եվս մեկ հեղափոխական ֆրանսիացու՝ Լուի Օգյուստ Բլանկիին է պատկանում «պրոլետարիատի դիկտատուրա» ձևակերպումը։ Ի դեպ, Բլանկին իր կյանքի 37 տարին անցկացրել է բանտերում։ «Мы не рабы, рабы немы» ռուսերենով լավ հնչող կարգախոսի (հայերենով ստացվում է՝ մենք ստրուկ չենք, ստրուկները համր են) հեղինակները ևս հեղափոխության առաջնորդները չեն։ Այն առաջին անգամ գրվել է անհայտ հեղինակի՝ 1919 թվականին լույս տեսած «Կորչի անգրագիտությունը. այբբենարան մեծահասակների համար» առաջին խորհրդային այբբենարանում։
«Քաղաքացինե՛ր, պահեցե՛ք ձեր փողերը Խնայողական դրամարկղներում» (ԽՍՀՄ–ի բանկում) հանրահայտ կարգախոսի հայտնվելու պատմությունը ընդհանրապես զավեշտալի է։ Այս կարգախոսը ԽՍՀՄ–ի բանկային համակարգը փոխառել էր Գայդայի «Իվան Վասիլևիչը փոխում է մասնագիտությունը» հանրահայտ կատակերգական գեղարվեստական կինոնկարից, ուր կողոպտիչ Ժորժ Միլոսլավսկին, թալանելով ատամնաբույժ Շպակի տունը, ասում է՝ «Քաղաքացինե՛ր, պահեցե՛ք ձեր փողերը Խնայողական դրամարկղներում», ապա հեգնանքով ավելացնում «Իհարկե, եթե փող ունեք»։
Նյութը հրապարակման պատրաստեց Orer.am-ը
