Ո՞ւր է տանում Արցախի էջը փակելու փաշինյանական ընթացքը. «Փաստ»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է.

Արցախն ավելի շուտ է հռչակել իր անկախությունը ԽՍՀՄ-ից, քան Ադրբեջանը։ Եվ, ըստ էության, մոտ երեք տասնամյակ շարունակ Արցախին հաջողվել է պահպանել իր պետականությունը, որը մինչև Երկրորդ ացախյան պատերազմը ժամանակի ընթացքում ավելի էր ամրապնդվում։ Ավելին, մինչ Ադրբեջանում իրենց երկրի անկախացումից ի վեր բռնապետական համակարգն էր արմատավորվել, Արցախում գործում էր ժողովրդավական համակարգը՝ իր բոլոր ինստիտուտներով հանդերձ։ Ինչ վերաբերում է բուն Արցախյան հիմնախնդրին, ապա տարիներ շարունակ բանակցություններն ընթանում էին հատուկ միջազգային ձևաչափով՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության ինստիտուտի հովանու ներքո։

Եվ համանախագահների միջնորդությամբ ձևավորվել էին Արցախյան հակամարտության կարգավորման հիմնարար սկզբունքները, որոնք վերաբերում էին ուժի կամ ուժի սպառնալիքի կիրառման բացառմանը, ժողովուրդների ինքնորոշմանը և տարածքային ամբողջականությանը։ Ըստ էության, այս սկզբունքները կարող էին ենթադրել նաև Արցախի անկախ կարգավիճակը Ադրբեջանի կազմից դուրս։ Դրա համար էլ Բաքուն միշտ ձգտել է Արցախյան հիմնախնդիրը տեղափոխել այլ հարթակներ, օրինակ՝ ՄԱԿ, որտեղ հուսով էր միջազգայնորեն որևէ ադրբեջանամետ լուծում ամրագրել։ Միաժամանակ Ադրբեջանը ձգտել է Թուրքիային դարձնել միջնորդ, սակայն այդպես էլ չի հաջողվել։

Իսկ միջազգային հանրությունն՝ ի դեմս ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության, ընդունում էր Արցախի կարգավիճակի որոշման թեմայի կարևորությունը։ Հայաստանի համար միշտ սկզբունքային է եղել Արցախի ինքնորոշման իրավունքի իրացումը մինչև այն պահը, երբ Նիկոլ Փաշինյանը փոխեց իր դիրքորոշումը՝ իջեցնելով Արցախի հետ կապված հայկական կողմի բանակցային «նշաձողը», ավելի ստույգ՝ վերացնելով այն։ Պրահայում կայացած հանդիպման ժամանակ Փաշինյանը ճանաչեց Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը՝ Արցախը ներառյալ։ Այդպիսով միջազգային օրակարգից դուրս եկան Արցախի կարգավիճակի և հակամարտության կարգավորման հիմնարար սկզբունքները։

Բայց դրանից հետո էլ Փաշինյանն արդեն ընդգծում էր, որ հայկական կողմը դնում է արցախցիների անվտանգության ու իրավունքների հարցը։ Ու միջազգային հանրությանը մնում էր միայն արձանագրել այս իրողությունը։ Սակայն ժամանակի ընթացքում արցախահայության անվտանգության և իրավունքների հարցն էլ դուրս եկավ օրակարգից, քանի որ սեպտեմբերի 19-ին Ադրբեջանի կողմից սկսված ռազմական ագրեսիային հետևեց արցախահայության բռնագաղթը, իսկ Հայաստանն այդպես էլ չմիջամտեց։ Ու հիմա արցախահայության անվտանգության ու իրավունքների հարցը փոխարինվել է նրանց վերադարձի հարցով, այն էլ՝ Փաշինյանն արցախցիների վերադարձը դեռևս իրատեսական չի համարում։ Ըստ նրա, եթե վերադարձն իրատեսական լիներ, ապա հայերն Արցախից ընդհանրապես չէին հեռանա։ Այդպիսով ՀՀ իշխանությունները պայմաններ են ստեղծում նաև արցախցիների վերադարձի հարցից հրաժարվելու համար։

Այսինքն, եթե Հայաստանում Փաշինյանն ու իր թիմակիցները մնացին իշխանության, ապա շատ շուտով արցախցիների վերադարձի հարցն էլ դուրս կգա օրակարգից, կմնա ընդամենը հայկական մշակութային ժառանգության վերացման թեման։ Իսկ որոշ ժամանակ անց էլ Ադրբեջանն ընդհանրապես կփակի Արցախի թեման։ Չնայած ՀՀ իշխանություններն արդեն իսկ ընդունում են, որ այլևս Արցախյան հիմնահարց չկա իրենց համար։ Փոխարենը օրակարգային են դառնում ադրբեջանցիների վերադարձի ու, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքի» թեման։

Դրանով է պայմանավորված, որ ՀՀ իշխանությունները ավելի շատ խոսում են ադրբեջանցիների՝ Հայաստան վերադարձի, անկլավները վերադարձնելու ու տարածաշրջանային հաղորդակցության ուղիների ապաշրջափակման, քան Արցախում Ադրբեջանի կատարած հանցագործությունների մասին։ Այսինքն, Արցախի թեման կամաց-կամաց վերածվում է Հայաստանի շուրջ կոնֆլիկտի։ Ու եթե այս ընթացքը չկասեցվի, ապա արդեն Հայաստանի տարածքում կարող է կրկնվել այն, ինչ տեղի ունեցավ Արցախում։

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում