Ո՞ւմ է ձեռնտու Հարավային Կովկասում առճակատման առկայությունը
International newsregnum.ru-ն «Արդյո՞ք Վրաստանում կհայտնվի «սեփական» Ղարաբաղ» վերնագրով հոդվածում գրում է, որ Վրաստանի խորհրդարանի նախագահ Իրակլի Կոբախիձեն հայտարարել է, որ հունիսի վերջին մտադիր է պաշտոնական այց կատարել Բաքու: Հարցերի շարքում Դավիթ Գարեջի վանքի խնդիրն է, որը գտնվում է Ադրբեջանի տարածքի հետ վիճելի սահմանին: Նրա խոսքերով, սա այն հարցն է, որը «հնարավոր չէ չլուծել»: Հիշեցնենք, որ այս տարվա փետրվարին Վրաստանի նախագահ Սալոմե Զուրաբիշվիլին Բաքու կատարած այցից հետո կոչ արեց Ադրբեջանին՝ ավարտել երկրների միջև սահմանազատման գործընթացը և հատկապես Դավիթ Գարեջի վանքի հատվածում: Դեռևս պարզ չէ՝ արդյո՞ք դա Զուրաբիշվիլիի անձնական նախաձեռնությունն էր, թե՞ արդյունք էր «վրացիների շրջանում էթնիկ և կրոնական ինքնության աճող զգացմունքների»: Փաստն այն է, որ Զուրաբիշվիլին հայտարարել է, որ «իրենց պարտքն է երկրին տալ իր հավերժական սահմանները, առանց որի չի լինի սահմանված տարածք և լիարժեք անկախություն»: Դրանից հետո Վրաստանում նկատվեց վանքի խնդրի քաղաքականացման գործընթաց, որը ինքնըստինքյան այս թեման կապում է «Ադրբեջանի օկուպացիայի հետ»: Այս ամենը այնքան հեռուն գնաց, որ անգամ Համայն Վրաստանի պատրիարք Իլ յա Երկրորդը դիմեց ժողովրդին՝ զանգվածային բողոքներից հրաժարվելու կոչով: Այնուամենայնիվ, պատրիարքի կոչում կարևորագույն նրբերանգներ կան:
Նախ և առաջ նա հայտարարել է, որ քանի դեռ եկեղեցին չի մասնակցում քննարկումներին, և կան հնարավորություններ ադրբեջանական կողմի հետ հարաբերությունների կարգավորման համար, պետք չէ կոպիտ հայտարարություններ ու գործողություններ կատարել: Երկրորդ՝ նա կոչ է արել Վրաստանի և Ադրբեջանի իշխանություններին արդարության հաստատման համար ակտիվացնել ինտենսիվ երկխոսությունը: Երրորդն այն է, որ, ըստ պատրիարքի, «մեկ այլ ուժ ուզում է ստեղծել շատ լուրջ խնդիրներ, որին ցավոք աջակցում են ինչպես մի, այնպես էլ մյուս երկրում, բայց պետք չէ ենթարկվել սադրանքների»: Ճիշտ է, չկա հստակություն, թե որն է «այլ ուժը» և որ երկրներում է այն «աջակցություն գտնում»: Այնուամենայնիվ, արձանագրենք, որ նման հայտարարությունները հենց այնպես չեն հնչեցվում, հատկապես, երբ նշվում է, որ «լարվածության օջախի ստեղծումը պետք է անընդունելի լինի ադրբեջանական կողմի համար»: Դրանից ելնելով՝ ակնհայտ է դառնում, որ Վրաստանը հրաժարվում է ճանաչել Դավիթ Գարեջի վանքի տարածքի ստատուս-քվոն և համարում է, որ այս համալիրի ամբողջ տարածքը պետք է լինի իր իրավասության տակ: Փոխարենը, Ադրբեջանին առաջարկվում է տարածքային զիջումներ սահմանի այլ հատվածների վրա: Բաքուն բացառում է նման հնարավորությունը` հաշվի առնելով այն, որ այդ վանքը իր պատմության մի մասն է: Եթե վրացիները պնդում են, որ այն ազգային քրիստոնեական սրբություն է, ապա ադրբեջանցիները հայտարարում են, որ վանքը պատկանում է տասներորդ դարից առաջ գոյություն ունեցող կովկասյան Ալբանիայի ժամանակաշրջանին, իսկ իրենք նրանց հետնորդներն են: Վրացի պատմաբանները համաձայն չեն և հայտարարում են, որ թուրք-ադրբեջանցիները ոչ մի կապ չունեն Կովկասյան Ալբանիայի հետ, և նրանք հայտնվել են տարածաշրջանում միայն 11րդ դարում: Ներկա իրավիճակը արդեն սկսել է մտահոգություն առաջացնել Վրաստանում բնակվող մի քանի հարյուր հազար ադրբեջանցիների շրջանում: Այս կապակցությամբ Վրաստանի ադրբեջանցիների ազգային կոնգրեսի նախագահ Ալի Բաբաևը դիմել է երկու պետությունների իշխանություններին՝ խնդիրը լուծելու խնդրանքով: Ընդ որում, նա, ի տարբերություն պաշտոնական Բաքվի, կարծում է, որ «Դավիթ Գարեջին ուղղափառ ժառանգության հուշարձան է, որի 99% -ը գտնվում է Վրաստանի տարածքում, և այն Վրաստանի պատմական ժառանգության սեփականությունն է»: Նման դիրքորոշումը բացատրելը պարզ է: Բաքվում լավ տեղեկացված են, որ վրացական իշխանությունները առայժմ դեռ ոչ բարձրաձայն, բայց իրապես քարոզում են այն կարծիքը, որ Վրաստանի ադրբեջանական բնակչությունը «եկվոր» է, խնդիրներ ունի մայրենի լեզվով լիարժեք կրթություն ստանալու հարցում, հասարակության տարբեր ոլորտներում չունի ներկայացվածություն և այլն: Ավելին,ամեն ինչ ցույց է տալիս, որ Թբիլիսին չի ցանկանում էթնիկ ադրբեջանական համայնքների ամրապնդումը: Վրացի քաղաքական գործիչները փորձում են նվազեցնել մեկ ազգի ներկայացուցիչների՝ միևնույն տարածքում կոմպակտ բնակվելը: Սա Վրաստանի իշխանությունների խտրական քաղաքականությունը խթանող հիմնական գործոններից մեկն է Բորչալիում (Բորչալի շրջանում բնակվում են ադրբեջանցիներ, այն այժմ հանդիսանում է Քվեմո Քարթլիի շրջանի մի մասը): Ըստ որոշ կարծիքների, Բորչալին կասկածվում է Թբիլիսիից «հնարավոր անջատողականության» մեջ: Թբիլիսին հիշում է, թե ինչ խնդիրներ են առաջացել Բորչալիի պատճառով 19181919 թվականներին, երբ Բորչալին հայտարարեց «Գարապապագ» անկախ պետության ստեղծման մասին, ընդ որում, այն որոշել էր միավորվել ոչ թե Ադրբեջանի, այլ, այպես կոչված, Արազ-թրքական Հանրապետության հետ, որը ներառում էր Նախիջևանի, Արաքս գետի ավազանի Սուրմալուի և Կարսի Հանրապետության հողերը՝ ներառյալ Ախալցխա-Ախալքալաք տարածքը: Սա այն պատմական կմախքն է, որը Դավիթ Գարեջի վանքի շուրջ պատմության հետագա սրացման դեպքում կարող է դուրս բերվել պահարանից: Ամեն ինչ կախված կլինի նրանից, թե ինչպես Բաքուն և Թբիլիսին, որը որոշակի ներքաղաքական ճնշման ներքո է, կփորձեն սահմանային գոտում լարվածությունը վերացնել: Ռազմավարական և միջազգային հետազոտությունների ինստիտուտի ներկայացուցիչ, վրացի քաղաքական վերլուծաբան Կախա Գոգոլաշվիլին կարծում է, որ Թբիլիսին պետք է հրաժարվի «պատմական հուշարձանների և նախկինում Վրաստանին պատկանող հողատարածքների հետ կապված խնդիրները արգելքի տակ պահելու» իր քաղաքականությունից:
Նրա խոսքերով, «Դավիթ Գարեջի համալիրի շուրջ ստեղծված իրավիճակի վրա ազդել են շահագրգիռ քաղաքական ուժերը, սակայն կոնկրետ քաղաքական ուժերի ազդեցությունը հստակ չի երևում:
Կովկասի փորձագետ Մամուկա Արեշիձեն կարծում է, որ ներկայումս «եռման կետը և այս հարցի ճգնաժամը Վրաստանում անցել է», բայց «ապագայում նոր դժգոհություններ կարող են սկսվել, եթե այդ խնդրի մասին երկար ժամանակ չխոսվի, և իրավիճակից կարող են օգտվել նրանք, ում ձեռնտու է Հարավային Կովկասում շարունակական առճակատման առկայությունը»: Իսկ ո՞ւմ է դա պետք:
Կամո Խաչիկյան
