Ահռելի մոլորություն, որն արդեն իսկ Հայաստանի տնտեսության համար դարձել է կործանարար
International newseurasia.expert-ը ««Ֆինանսական քաղց». ինչու արևմտյան գործընկերները չեն շտապում ներդրումներ կատարել Հայաստանում» վերնագրով հոդվածում գրում է, որ վերջին մեկ տարի ինն ամիսը Հայաստանի համար խտացած էր էքստաօրդինար երևույթներով:
Ժամանակի այդ կարճ հատվածում տեղավորվել են այնպիսի իրադարձություններ, ինչպիսիք են երկրի՝ խորհրդարանական կառավարման անցումը, Սերժ Սարգսյանի վարչապետ դառնալը, ապա նրա հրաժարականը և վարչապետի պաշտոնում, որպես «ժողովրդական վարչապետ», նախկին լրագրող և պատգամավոր Նիկոլ Փաշինյանի ընտրվելը: Այս ամենը կոչվել է «թավշյա հեղափոխություն»:
Արդյոք դա հեղափոխություն էր, թե ուղղակի իշխանության մեխանիկական փոխանցում մի խմբից այլ խմբին, ներկայումս այնքան էլ հետաքրքրություն չի ներկայացնում:
Հետաքրքրություն է ներկայացնում առաջին հերթին այդ իրադարձությունների առաջացրած տնտեսական բաղադրիչի սահքը: Ինչպես հայտնի է, փողը սիրում է կայունություն:
«Թավշյա հեղափոխության» ընդդիմախոսներն ինչպես առաջ, այնպես էլ հիմա նշում են, որ երկրում տեղի ունեցած արմատական փոփոխությունները բերելու են և բերում են տնտեսական ստագնացիայի՝ երկրից կապիտալի արտահոսքի և ուղղակի ներդրումների կրճատման:
Եվրասիական տնտեսական բանկի և Հայաստանի վիճակագրական ծառայության ներկայացրած տվյալները փաստում են, որ հետհեղափոխական Հայաստանը ներդրողների համար առավել գրավիչ չի դարձել:
Ընդ որում, ներդրումների կրճատման պատճառ է նաև բնապահպանական հարցերի հետ կապված «Lydian Armenia» ընկերության՝ Ամուլսարի ոսկու հանքի շահագործման ծրագրի կանգ առնելը:
Սա ոչ միայն դադարեցրել է ընկերության ներդրումային հոսքը, որն, ի դեպ, արդեն իսկ կազմել էր 350 միլիոն դոլար, այլ նաև վնասել է Հայաստանի իմիջին, որպես գրավիչ ներդրումային երկիր, քանի որ բնապահպանների մի խումբ փակել է հանք տանող ճանապարհները, իսկ իրավապահները ոչ մի բան չեն ձեռնարկում:
Փաշինյանը, ստանալով իշխանություն, անկեղծորեն հավատացած էր, որ «թավշյա հեղափոխությունը» վերածելով Հայաստանի բրենդի՝ այցեքարտի, կարող է երկրի տնտեսություն բերել ներդրումներ և ապահովել տնտեսական կայծակնային աճ
Սակայն իրականում դա ահռելի մոլորություն էր, որն արդեն իսկ Հայաստանի տնտեսության համար դարձել է կործանարար: Հեղափոխությունը բացասաբար է անդրադարձել տնտեսության վրա՝ կապիտալը փախչում է երկրից, իսկ ներդրումները կրճատվում են: Փաշինյանը արդեն հասկացել է, որ Ամուլսարի հարցում սխալ է գործել:
Անգամ Ամուլսարը մի կողմ թողնելով էլ, ընդհանուր առմամբ, պարզ է, որ ներդրողները չեն շտապում Հայաստան գալ:
Բացի դա, չնայած Արևմտյան երկրները և ԱՄՆ-ը ողջունում են Հայաստանում տեղի ունեցած փոփոխությունները, բայց չեն շտապում ավելացնել երկրին տրվող ֆինանսական օգնությունը:
ԱՄՆ-ը պատրաստ է օգնել Հայաստանին, բայց միայն, այսպես կոչված, «Բոլթոնի պլանի» իրագործման դեպքում, որը նախատեսում է ԼՂՀ-ում տարածքային զիջումներ ադրբեջանա-թուրքական ճանապարհների ապաշրջափակման և արևմտյան ներդրումների ստացման փոխարեն:
Փաշինյանը որոշել է այդպես էլ անել, բայց դրա համար պետք է, որ առաջին հերթին 2020 թվականին Արցախում ընտրությունների ժամանակ ընտրվի իր մարդը: Բայց դա հետո կլինի, իսկ փող արդեն հիմա է պետք:
Բացի այս ամենը, ի՞նչ անել Ռուսաստանի հետ: Փաշինյանի իշխանության գալու ձևը անընդունելի է ոչ միայն Ռուսաստանի, այլ նաև ԵԱՏՄ այլ երկրների համար:
Ռուսաստանում այդ ամենը կոչվում է «գունավոր հեղափոխություն», և չնայած Հայաստանի նոր իշխանության կողմից անմիջապես հայտարարվել էր, որ աշխարհաքաղաքական ուղղվածության փոփոխություն չի լինելու, այնուամենայնիվ, այդ հաշվով Մոսկվայի կասկածները փարատված չեն:
Ավելին, Հայաստանի վարչապետը անում է ամեն ինչ, որ խորացնի այդ կասկածները (ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղար Խաչատուրովի նկատմաբ քրեական գործի հարուցում, Հայաստանի երկրորդ նախագահ Քոչարյանի կալանավորում, իշխող «Իմ քայլը» դաշինքի ներկայացուցիչների արտահայտած բազմաթիվ հակառուսական հայտարարություններ և այլն):
Պետք է նշել, որ հայ-ռուսական հարաբերություններում լարվածություն առաջացնելով, այնուամենայնիվ, պաշտոնական Երևանին չի հաջողվել Արևմուտքում և Վաշինգտոնում համապատասխան աջակցություն ստանալ:
Սա այն իրողությունն է, որը ստիպում է երկնքից երկիր իջնել և գնահատել քո գտնվելու տարածաշրջանը, գնահատել ստրատեգիական այն դաշնակցին, որի հետ է կապված քո տնտեսական համակարգը և, ամենակարևորը, անվտանգությունը:
Հարևան Վրաստանը «վարդերի հեղափոխությունից» հետո արտաքին քաղաքականությունում կտրուկ հրաժարվել էր բազմավեկտորությունից և ուղղություն վերցրել դեպի Արևմուտք, որի արդյունքում կորցրեց Հարավային Օսիան և Աբխազիան:
Պարզ է, որ Հայաստանի դեպքում «կտրուկ շրջադարձը» կնշանակի Ղարաբաղի կորուստ, իսկ Հայաստանում նման շրջադարձի պատրաստ ուժեր, կարելի է ասել, չկան:
Հայաստանի դեպքում բազմաուղղվածությունը այլընտրանք չունի, և ներդրումների խթանում Ռուսաստանից և Արևմուտքից հնարավոր է միայն այն դեպքում, երբ պաշտոնական Երևանը դառնա բոլոր կողմերի համար կանխատեսելի, հուսալի, իր շահերը գիտակցող, ոչ թե աշխարհաքաղաքական կենտրոնների հակասությունների վրա խաղացող, այլ նրանց շփման դաշտում գտնվող երկիր: 2000-ականների սկզբին Հայաստանը գրավիչ էր ինչպես Ռուսաստանի, այնպես էլ ԱՄՆ-ի և Արևմուտքի ներդրումների համար:
Այն ժամանակ էլ հենց տնտեսական առաջընթաց է եղել, քանի որ իշխանությունը չէր սավառնում երկնքում և բողոքում Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ փակ սահմաններից՝ հասկանալով, որ չնայած ԱՄՆ-ը և Եվրոպան Հայաստանի տնտեսական կարևոր գործընկերներն են, բայց ստրատեգիական գործընկերը Մոսկվան է:
Այնպես որ, ինչքան շուտ Հայաստանի ներկայիս իշխանությունը հասկանա, որ բազմաուղղվածությունը այլընտրանք չունի և Ռուսաստանի հետ ստրատեգիական գործընկերությունը կարելի է համատեղել Արևմուտքի հետ վստահություն ներշնչող հարաբերություններով, այնքան շուտ հնարավոր կլինի մեղմել երկրի ներդրումային քաղցը:
Սակայն այն, թե երբ դա տեղի կունենա և արդյոք տեղի կունենա, շատ բարդ հարց է, և դրա պատասխանը կարող է տալ միայն Հայաստանի ներկայիս վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը:
Կամո Խաչիկյան
