«6000 սպարտացիներ» կամ ինչպես վերահսկել ընտրությունները

Аналитика 11 Март, 2016 13:45

2015 թվականի դեկտեմբերի 6-ին տեղի ունեցած Սահմանադրության փոփոխության հանրաքվեի խայտառակ ընթացքից հետո հայաստանյան գրեթե բոլոր ընդդիմադիր ուժերը վերջապես սկսեցին խոսել ընտրությունների վերահսկման մեխանիզմների մասին։ Ինչ խոսք, այդ վերահսկողության սկզբունքային երաշխավորը պետք է դառնա նոր Ընտրական օրենսգիրքը, որի նախագծում ներկայում վարչակարգն առաջարկում է այնպիսի դրույթներ, որոնք հռչակված ժողովրդավարության ֆոնին պարզապես զավեշտալի են: Սակայն, մի կողմ թողնելով դեռևս չհաստատված օրենսգիրքը, փորձենք տեսնել առաջարկվող մյուս մեխանիզմները։ Վերջիններս, պարզվում է, որ այնքան էլ շատ չեն և, ըստ էության, ընդդիմադիր բոլոր կողմերը հանգում են բոլոր ընտրատեղամասերում վստահելի հանձնաժողովի անդամներ ու վստահված անձինք ունենալուն։ Հենց այս մոտեցմամբ էլ բավական ժամանակ է՝ հանդես է գալիս նորաստեղծ «Քաղաքացիական պայմանագիր կուսակցությունը», որը սկսել է 6000 նման քաղաքացիների կենտրոնացման և հավաքագրման գործընթաց։ Ստեղծվել է նաև համապատասխան կայք, որտեղ գրանցվելով քաղաքացիաները հայտ են ներկայացնում իրենց մասով վերահսկել առաջիկա ընտրությունները։ Վերջիններս կանցնեն համապատասխան դասընթացն ու նախապատրաստական փուլը։ Իդեալակա՞ն է այս մեխանիզմը, թե՞ ոչ, այլ հարց է, այստեղ պարզապես պետք է շեշտել, որ առաջ է քաշվել մի մեխանիզմ, որին նախկինում արժանի ուշադրություն չի հատկացվել։ Առավել հետաքրքիր են այս գաղափարի հակառակորդների փաստարկները։

1․ Նորաստեղծ կուսակցության և պայմանականորեն ասած «6000-ի» հակառակորդների մի խումբ, հենց այնպես, զուտ զգայական մակարդակում թերահավատորեն է վերաբերվում այս ձեռնարկին։ Նման մոտեցումը նույնիսկ քննարկման կարիք չունի, քանի որ քաղաքականությունը յուրօրինակ մաթեմատիկա է և ցանկացած պնդում պահանջում է փաստարկված ապացույց կամ ժխտում։

2․ Հաջորդ խումբը կասկածամտորեն է վերաբերվում ոչ միայն ընտրությունների վերահսկման, այլև ընդհանրապես ընտրությունների միջոցով երկրում իրավիճակ և իշխանություն փոխելու գաղափարին։ Նման հայացքների ներկայացուցիչների հետ, խոստովանենք, բավական դժվար է բանավիճելը, քանի որ վերջին 20 տարվա ընտրությունների ընթացքն ու արդյունքները խոսում են նրանց օգտին։ Սակայն, մյուս կողմից, ներկայում, ուզենք թե չուզենք, պետք է արձանագրենք, որ ընտրությունները մնում են իշխանափոխության միակ օրինական ճանապարհը և դեռևս միակ մեխանիզմը, որը կարող է լեգիտիմացնել ընտրվող իշխանությանը։ Հակառակ դեպքում մենք նորից ունենալու ենք իշխանություն, որն իր լեգիտիմության պակասով ոչնչով չի զիջելու ներկա վարչակարգին՝ սրանից բխող բոլոր հետևանքներով։

3. Մյուս խումբը վարչակարգի համակիրները կամ ներկայացուցիչներն են, որոնք «6000»-ի գաղափարը ներկայացնում են ձևախեղված տեսքով, այն է՝ որ ընդդիմությունը նպատակ ունի ոչ թե վերահսկել ընտրությունները, այլ ավելի վստահ հայտարարել, որ ընտրությունները կեղծված են։ Այս մոտեցումը, բնականաբար, զուտ քարոզչական հնարք է, քանի որ ցանկացած մակարդակի ընտրությունից առաջ և հետո վարչակարգը հայտարարում է, որ ամեն դեպքում ընդդիմությունը խոսելու է ընտրությունների կեղծվածության մասին։ Այս հնարքի մեջ բացահայտ որոգայթ կա, համաձայն որի, ընդդիմությունը ոչինչ չի կարող անել նման հայտարարությունից բացի։ Ամենահետաքրքիրն այն է, որ իշխանությունը ոչ թե է խոսում այն մասին, որ իրականում ընտրությունները չեն կեղծվել, այլ ուղղակի փաստեր է պահանջում՝ զուգահեռաբար հրապարակելով կեղծված ընտրությունների մասին արձանագրություններ։ Այս պնդումը վայրկենական հօդս կարող է ցնդել, երբ ընդդիմությունը կունենա կեղծիքի առարկայական ապացույցներ, այն է՝ բոլոր տեղամասերի արձանագրությունների և ռեալ քվերակության մասին արդյունքները։ Իսկ վերջինս ներկայիս պայմաններում կարելի է ապահովել միայն այդ տեղամասերում ընդդիմության իրական ներկայացուցիչների գործունեության արդյունքում։

4. Վերջապես կա նաև մեկ այլ խումբ, որը փորձում է «6000»-ի գաղափարը նույնացնել այն առաջ քաշած քաղաքական ուժի հետ։ Սա թերևս ամենամեծ թյուրիմացություներից մեկն է։ Նորաստեղծ կուսակցության՝ ընտրությունները վերահսկելու գաղափարը հետապնդում է ոչ թե նեղ կուսակցական շահ, այլ գլոբալ՝ ընտրության լեգիտիմության խնդիր։ Այսինքն՝ եթե նշված «6000»-ի գործունեության արդյունքում պարզվի, որ հաղթել է ոչ թե «Քաղաքացիական պայմանագիրը», այլ մեկ այլ ընդդիմադիր կուսակցության, ապա հասկանալի է, որ նշված «6000»-ի գործունեության արդյունքում հավաքված առարկայական ապացույցները և արդյունքները կիրառվելու են հենց այդ քաղաքական ուժի նպատակների և քաղաքական պայքարի համար։ Սա նշանակում է, որ այդ «6000-ի» շարքերը համալրելու համար պետք է շահագրգիռ լինեն բոլոր իրական ընդդիմադիր ուժերը, հասկանալի է, որ սա չի նշանակում ընդդիմության միավորում կամ դաշինք, քանի որ խնդիրը վերաբերում է բոլոր կողմերին և բոլորովին էլ պարտադիր չէ, որպեսզի նշված «6000»-ի շարքերում բոլորը լինեն ՔՊ համակիրներ կամ ներկայացուցիչներ։ Վերջապես, անկախ նրանից, թե ինչ արդյունքներ են տարբեր հարթակներից ենթադրվում ընտրությունների վերահսկման այս գաղափարին, պետք է շեշտել, որ շրջանառության և կիրառման մեջ է դրվել մի նոր գաղափար, որի թերությունները բացահայտելու համար կարելի է զբաղվել վերջինիս առողջ քննադատությամբ կամ առաջարկել մեկ այլ մեխանիզմ, հակառակ դեպքում բոլոր խոսակցություններն ու հայտարարությունները մնում են պաթոսի և դեմագոգիայի սահմաններում։

Աղասի Մարգարյան

Orer.am, վերլուծաբան