Ոչ թե տնտեսական հրաշք, այլ ոչ հարուստ երկրի զարգացման բնական դինամիկա
Международные новостиoilcapital.ru-ն «Հայկական վառելիքաէներգետիկ համակարգի փակված օղակը» վերնագրով հոդվածում գրում է, որ Հայաստանի համար շատ սուր է դրված էներգետիկ անվտանգության խնդիրը, քանի որ երկրի աշխարհաքաղաքական դիրքը յուրահատկություններ ունի:
Դեռևս այս տարվա փետրվարին Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել էր, թե քանի որ Հայաստանը կարողացավ իրականացնել «քաղաքական հրաշք» (հեղափոխություն), ապա դա նշանակում է, որ կարող է իրականացնել նաև տնտեսական հրաշք:
Դրանից հետո Հայաստանի կառավարությունը ընդունել է մինչև 2023 թվականը իրականացվելիք գործողությունների ծրագիրը, որտեղ նախատեսվում է, որ Հայաստանը պետք է ունենա տարեկան 5% տնտեսական աճ:
Ըստ էության, ստացվում է, որ բարձր նշաձող չի դրվում, այլ ուղղակի պահպանվելու է մինչև հեղափոխությունը եղած տնտեսական աճի տեմպը: Արդյոք հնարավո՞ր է նման աճի տեմպերով իրականացնել «տնտեսական հրաշք»: Իհարկե ոչ, ավելի շուտ սա կարելի է համարել ոչ հարուստ երկրի զարգացման բնական դինամիկա:
Ընդ որում, արժե ուշադրություն դարձնել այն հանգամանքին, որ աճի տեմպի հիմնական աղբյուրները լինելու են արտասահմանյան տրանսֆերները, իսկ մասնավոր բիզնեսի նոր նախագծերի հաշվին աճը առայժմ հետաձգված է ավելի ուշ ժամանակների համար:
Այս զարգացման ծրագիրը նաև չի ներառում էներգետիկ ստրատեգիա, բայց իրականում էներգետիկ անվտանգության հարցը Հայաստանի համար ներկայումս առաջնային է:
Բանն այն է, որ Հայաստանը, կապված իր աշխարհաքաղաքական դիրքի հետ, արտաքին աշխարհի հետ կապի միայն երկու ցամաքային ճանապարհ ունի՝ Վրաստանով և Իրանով: Ժամանակը սեղմում է, և արդեն 2026 թվականին պետք է դադարեցվի Հայկական ատոմակայանի շահագործումը, որը Եվրամիության հետ գործընկերության ընդլայնման հիմնական պահանջներից մեկն է:
Ներկայումս ատոմակայանը արտադրում է երկրի էներգիայի երրորդ մասը: Ըստ Փաշինյանի, խնդիր է դրված ոչ թե փակել ատոմակայանը, այլ ստեղծել նրան համարժեք այլ հզորություններ:
Իհարկե, այդ ուղղությամբ որոշակի քայլեր արվում են, օրինակ՝ կառավարության գործողությունների ծրագրով նախատեսվում է արևի էներգիայի օգտագործումը զարգացնել այնքան, որ դրանով ստացվի երկրին անհրաժեշտ էներգիայի մինչև 10%ը:
Երևանի էներգետիկ անվտանգության ինստիտուտի նախագահ Վահե Դավթյանը համարում է, որ չնայած ներկայումս արևից ստացված էներգիան ընդամենը 1% է կազմում, բայց հնարավոր է այն հասցնել 10%-ի:
Ըստ կառավարության նախագծի, նախատեսվում է նաև վերազինել ներկայումս գործող ջերմակայանները: Սակայն, այնուամենայնիվ, Դավթյանը համարում է, որ կառավարության ծրագրում էներգետիկ ստրատեգիան բացակայում է: Բանն այն է, որ տարածաշրջանում նոր էներգետիկ խաղացող է հայտնվել՝ Ադրբեջանը, որը ներկայումս ակտիվորեն աշխատում է Իրանի և Ռուսաստանի հետ իր էներգահամակարգի սինխրոնացման և Վրաստան-Ադրբեջան-Ռուսաստան էներգետիկ օղակի ստեղծման ուղղությամբ:
Հայաստանի էներգետիկ համակարգի բազային մոդելը մնացել է այնպիսին, ինչպիսին եղել է 1980-ականներին: Իսկ այդ մոդելը հիմնված է եղել արտադրված էներգիայի արտահանման վրա, որը նշանակում է, որ եթե Հայաստանը էներգիա չարտահանի, կառաջանան վտանգներ ամբողջ էներգահամակարգի առողջ գործունեության համար:
Ըստ Դավթյանի, հեղափոխությունից հետո արտաքին էներգետիկ շուկաների ուղղությամբ կառավարությունը բավարար աշխատանքներ չի տանում և 2015 թվականին ընդունված «Հարավ-հյուսիս» էներգետիկ միջանցքի ստեղծման նախագիծը չի կարողանում շարժվել մեռյալ կետից: Իրան-Հայաստան երրորդ բարձրավոլտ գիծը նախատեսվում է շահագործման հանձնել հունվարին, բայց աշխատանքները կատարված են միայն 20–25%-ով, իսկ Հայաստան-Վրաստան նմանատիպ գծի կառուցումը անգամ չեն էլ սկսել:
Ըստ Դավթյանի, «Հարավ-հյուսիս» նախագիծը կարևոր է նաև Ռուսաստանի համար՝ կապված Սիրիայում առկա էներգետիկ ճգնաժամի հետ, և այդ համատեքստում կարելի է օգտվել ռուսական կապիտալից և հնարավորություններից՝ Հայաստանում ատոմային էներգետիկան զարգացնելու համար:
Ըստ քաղաքագետ Հրանտ Միքայել յանի, ներկայիս իշխանությունները չունեն տասնամյակների համար նախատեսված՝ Հայաստանի էներգաբալանսի ստրատեգիական տեսլական, քանի որ ինչքան էլ փորձեն ածխաջրածնային կախվածությունը վերացնել այլընտրանքային էներգետիկայի հաշվին, դա անհնար է, և իրականում ավելի կարևոր է էներգակիրների հոսքերը գրագետ կառավարելը:
Հայաստանի կառավարությունը շատ ցավագին ընդունեց այս տարվա սկզբից ռուսական գազի գնի 10%-անոց ավելացումը սահմանին, չնայած վերջնական սպառողի համար գազի գինը չփոխվեց ի հաշիվ «Գազպրոմ Արմենիայի» տնտեսումների:
Ներկայումս ընկերությունը հայտարարում է, որ չի կարող երկար ժամանակ հետաձգել գազի գնի բարձրացումը: Բանն այն է, որ ըստ պայմանագրի, ընկերության օգուտները պետք է լինեն 9%-ի սահմաններում, որը հնարավորություն կտա նրան իրականացնել ներդրումային վերազինման ծրագրեր, որոնք ներկայումս չեն իրականացվում:
Իսկ Փաշինյանը փորձում է գազի գինը կարգավորել ԵԱՏՄ-ի շրջանակներում, քանի որ հարցը ընդհանուր տնտեսական տարածքի մասին է: Ըստ Ռուսաստանի Ազգային էներգետիկ հիմնադրամի փորձագետ Իգոր Յուշկովի, Փաշինյանը չպետք է շատ տորպեդահարի այդ հարցը, քանի որ հանրահայտ է, որ եթե հետխորհրդային որևէ երկիր պոկվում է եվրասիական տարածությունից և ընդգրկվում եվրոպական տարածքում, միանգամից դառնում է շարքային եվրոպական էներգակիրների սպառող՝ համապատասխան եվրոպական բարձր գներով, և դրա օրինակը Ուկրաինան է, իսկ Հայաստանը առանց այն էլ գազ է ստանում ցածր գնով (ավելի ցածր միայն Բելառուսն է ստանում), և այդ գինն ավելի իջեցնել անհնար է
Այնուամենայնիվ, Հայաստանի կառավարությունը ռուսական էներգակիրների այլընտրանք է փնտրում ի դեմս Իրանի, որի հետ ներկայումս իրականացվում է էներգիա գազի դիմաց փոխանակություն: Ընդ որում, քննարկվում է նաև իրանական գազի՝ Հայաստանի տարածքով տարանցման հարցը դեպի Վրաստան:
Սակայն ինչպես հայ, այնպես էլ ռուս փորձագետները այդ նախագիծը համարում են խիստ կասկածելի: Ըստ Հրանտ Միքայել յանի, իրականում «Իրան-Հայաստան» գազամուղի հնարավորությունները սահմանափակ են, և այն կառուցվել է ընդամենը որպես այլընտրանք հյուսիսային գազամուղին, եթե վերջինս ինչ-ինչ պատճառներով չգործի:
Յուրի Յուշկովն էլ համարում է, որ Իրանը իրենից հյուսիս ընկած տարածքներ գազ մատակարարելու համար լրացուցիչ ցանկություններ չունի, քանի որ նրա գազի պաշարները գտնվում են երկրի հարավում, և, բացի դա, Իրանի կողքին Թուրքիան է , որը ունակ է և պատրաստ լրիվ շուկայական գներով գազ գնել հարևանից: Այսինքն, ստացվում է, որ եթե անգամ Հայաստանը գազ գնի Իրանից , ապա դա կլինի շուկայական գներով:
Այս ամենին կարելի է գումարել պատժամիջոցների տակ գտնվող Իրանի հետ համագործակցության հեռանկարները, և ամեն ինչ պարզ է դառնում:
Կամո Խաչիկյան