«Եթե գիտությունը մեր պետության համար կարևոր լիներ, վերաբերմունքն այլ կլիներ». «Փաստ»
Интервью«Փաստ» օրաթերթը գրում է
2020 թվականի ՀՀ պետական բյուջեով գիտության ֆինանսավորումը նախատեսվում է ավելացնել 0 դրամով: Գիտության փառատոն անցկացնող, բարձր տեխնոլոգիաների զարգացման անհրաժեշտության մասին խոսող կառավարությունը հենց այսպիսի վերաբերմունք ունի գիտության նկատմամբ: Կենսաբանական գիտությունների թեկնածու, ՀՀ ԳԱԱ Մոլեկուլային կենսաբանության ինստիտուտի գիտաշխատող Հովակիմ Զաքարյանը «Փաստի» հետ զրույցում ասում է՝ վերը նշվածի համատեքստում գիտության ֆինանսավորումը չավելացնելը խոսում է այն մասին, որ մարդիկ իրականում չեն կարողանում գնահատել առաջնահերթությունները և երկրորդական բաների հետևից են գնում՝ փոխանակ բուն խնդիրներին անդրադառնան:
«Եթե ոլորտի ֆինանսավորումը չի ավելացվում, ապա դրանից ավելի վառ, ակնհայտ վերաբերմունք դժվար է գտնել: Այս քայլով ցույց են տալիս իրենց վերաբերմունքը գիտության նկատմամբ: Եթե պետությունը կարևորում է մի ոլորտ, հետևաբար այդ ոլորտի զարգացման համար ֆինանսական հոսք է ապահովում, ներդրումներ անում, պետբյուջեից ավելի գումար հատկացնում, քան նախկինում:
Ի դեպ, այստեղ շատ կարևոր հարց էլ կա, որ, ըստ էության, արդեն երրորդ տարին անընդմեջ խախտվում է «Գիտության մասին» օրենքը, որում հստակ կետ կա՝ բյուջեի եկամտային մասի աճին համամասնորեն պետք է ավելացնել գիտությանը հատկացվող ֆինանսավորումը: Եթե, օրինակ՝ պայմանականորեն պետբյուջեի եկամտային մասն աճել է 10 տոկոսով, ապա 10 տոկոսով էլ պետք է ավելացնել գիտության ֆինանսավորումը:
Սա օրենքով ամրագրված է, իսկ օրենքը գործում է, բայց երեք տարի շարունակ բոլորն աչք են փակում դրա վրա:
Երեք տարի է՝ ֆինանսավորման աճ, ավելացում չկա»,-ասում է Հովակիմյանը: Նա ընդգծում է՝ ներկայումս գիտությանը հատկացվող ֆինանսավորումը ևս բավարար չէ ոլորտի զարգացումն ապահովելու համար:
«Առկա ֆինանսավորումը ՀՆԱ-ի 0,23 տոկոսն է կազմում: Տարիներ շարունակ ասում ենք այն մասին, որ կան հետազոտությունների արդյունքում ընդունված միջազգային ստանդարտներ, որ ՀՆԱ-ի առնվազն մեկ տոկոսը պետք է հատկացնել գիտությանը, այսինքն՝ մեր այժմյան 0,23-ից առնվազն չորս անգամ ավելի, որպեսզի գիտությունը նորմալ գործի և ունենանք այնպիսի արդյունքներ, որոնք կարող են նաև տնտեսության համար օգուտ լինել, ներդրում ունենալ:
Եթե այդ ոլորտը միջինից չորս անգամ ավելի քիչ է ֆինանսավորվում, քան պետք էր ֆինանսավորել, ուրեմն այդ ոլորտից ոչ մի բան սպասել պետք չի»,-նշում է մոլեկուլային կենսաբանության ինստիտուտի գիտաշխատողը:
Ամիսներ առաջ, երբ ստեղծվեց ԿԳՄՍ սուպերնախարարությունը, կարծիք էր հնչում, որ դա սխալ որոշում էր. ոլորտներից առնվազն մեկը լուսանցքից դուրս է մնալու:
Զաքարյանը նշում է՝ ճիշտ բնութագրում է, որ նախարարությունների միավորման արդյունքում ինչ-որ բաներ ուշադրության չէին արժանանալու:
«Իսկ իրականությունն այն է, որ տարիներ շարունակ լուսանցքից դուրս մնացած չորս ոլորտները՝ կրթությունը, մշակույթը, գիտությունը, սպորտը, միավորեցին իրար, որ դրանք շարունակեն միասին լուսանցքից դուրս մնալ:
Օրինակ՝ կրթության և գիտության ոլորտը մշտապես քաղաքական առևտրի ոլորտ է եղել, ինչ-որ դաշինքների սահմաններում կուսակցություններին այդ պաշտոնն են տվել՝ առանց նայելու այդ անձն ունի՞ հմտություններ, կարողություններ:
Հիմա էլ է նույնը. ինչ-որ մարդու պետք է պաշտոն տային, տվել են:
Այստեղ էական չի՝ կրթություն է, գիտություն, թե մշակույթ: Սրանք այն ոլորտներն են, որոնք մեր հասարակության, մեր պետության համար կարևոր չեն: Եթե կարևոր լինեին, հավանաբար վերաբերմունքն էլ այլ կլիներ:
Տարիների ընթացքում իրենց քայլերը ցույց են տալիս, որ այս ոլորտներն ամենաանհետաքրքիր, ամենաանպետք, ամենաանտեսված ոլորտներն են եղել, ընդ որում, հարցը մի դիտարկեք ներկայիս վարչապետի և կառավարության ու նախորդի միջև, այլ նայեք ընդհանուր դինամիկայի մեջ:
Դրա համար էլ նորերը եկան, ասացին՝ եկեք այդ անպիտան ոլորտներն իրար միացնենք, թող մեկ նախարար լինի, միևնույն է՝ դա բան չի տալիս:
Քանի դեռ կրթության, գիտության նկատմամբ մոտեցումն այդպիսին է լինելու, մատների արանքով ենք նայելու այս ոլորտներին, շարունակելու ենք այս ձևով ապրել: Հինգ, տասը, տասնհինգ տարի հետո էլ նույն մակարդակի վրա ենք մնալու:
Սա է կարևոր: Ասում են՝ 21-րդ դարը մեր դարն է, մտքի դարն է: Այո, մտքի դարն է, բայց մեր դարը չի, որովհետև ուղղակի միտք չունենք:
Քայլերը, մարդկանց գործողությունները դա են ցույց տալիս, մնացած ամեն ինչը դատարկախոսություն է»,-ասում է մեր զրուցակիցը:
Նա հիշեցնում է՝ դեռևս մեկուկես տարի առաջ ԿԳՄՍ նախարար Արայիկ Հարությունյանն ասաց, որ գիտության ֆինանսավորումը չեն ավելացրել, քանի որ ֆինանսների արդյունավետ ծախսման խնդիր կա:
«Մարդիկ այս ընթացքում արդյունավետ ծախսման հարցը չե՞ն լուծել, որ հիմա ավելացնեն: Ստացվում է, որ չեն լուծել, եթե հավատանք իրենց իսկ խոսքին:
Մարդիկ ցույց են տալիս, որ կա՛մ այս ոլորտն իրենց ընդհանրապես չի հետաքրքրում, կա՛մ էլ իրոք կա խնդիր, բայց իրենք ունակ չեն լուծելու:
Պարզ օրինակ. երիտասարդ գիտնականների աջակցման ծրագիրն այս տարի փակվեց, ծրագիր, որը երիտասարդներին ինչ-որ աջակցություն էր տրամադրում: Փակվեց զուտ անձնական ամբիցիաների պատճառով: Եվ դրա այլընտրանքը մինչև հիմա չի առաջարկվել ու չի էլ առաջարկվելու, որովհետև դա որևէ մեկին չի հետաքրքրում:
Դուք կարծում եք, թե երիտասարդական հիմնադրա՞մն էր խնդիրը, այսինքն՝ հնարավո՞ր չէր դրան այլընտրանք գտնել, այլ կառույցի միջոցով գումարը փոխանցել:
Մեկ օրվա հարց էր: Նախարարն ընդամենը հանձնարարություն պետք է տար գիտության կոմիտեին, որպեսզի նրանց խողովակով նույն ծրագրերը շարունակեին իրականացնել:
Այդ հանձնարարությունը եթե չեղավ, մնացածը դատարկ բաներ են:
Դա ընդամենը վկայում է այն մասին, որ իրենց պետք չէր, որ այդ ծրագիրը գործեր, որովհետև այն իրենց կարճ խելքով ասոցացվում էր նախկին նախագահի՝ Սերժ Սարգսյանի հետ:
Ինչպե՞ս կարող է գործել մի ծրագիր, որը Սերժ Սարգսյանի հետ է ասոցացվում: Այս պրիմիտիվ տրամաբանությամբ են գործում»,-եզրափակում է Հովակիմ Զաքարյանը:
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում