Մաստակ. ծառի խեժից ու կաուչուկից մինչև նոր տեխնոլոգիաներ
LifestyleԾամոնի (մաստակ) պատմությունը սկիզբ է առել դեռ շատ հին ժամանակներից, երբ չկային ատամի մածուկներ ու խոզանակներ, և մարդիկ ատամները մաքրելու համար օգտագործում էին խեժ, ինչպես դա անում էին, օրինակ՝ արևելքում, կամ ամերիկյան մայա հնդիկները՝ հևեա ծառի հյութը (կաուչուկ) ծամելով:
Հենց այդ բնական նյութերն էլ կարելի է համարել ծամոնի նախատիպերը: Անկասկած ամերիկացիներն են առաջինը սկսել ծամոն արտադրել: 19-րդ դարում Քուրտիս եղբայրներն են հորինել ծամոնը, որը նրանք տնայնագործական մեթոդներով պատրաստել են մեղրամոմից և սոճու խեժից: Գաղափարն այնքան հաջող է եղել, որ որոշվել է ավելացնել արտադրությունը:
Բուրավետիչների օգտագործումը եղբայրներին թույլ է տվել ընդլայնել արտադրանքի բազմազանությունը՝ հասցնելով չորս տեսակի: Այնուամենայնիվ, Ուիլ յամ Ֆինլի Սեմփլն է առաջինը 1869 թվականին ծամոնի արտոնագիր ստացել, սակայն չի զբաղվել դրա արտադրությամբ: Իսկ ամերիկացի Թոմաս Ադամսը, իր տրամադրության տակ ունենալով մեկ տոննա կաուչուկ, ինքնուրույն պատրաստել է ծամոնի փորձնական խմբաքանակ:
Այդ խմբաքանակը այնքան արագ է վաճառվել, որ Ադամսը որոշել է արտադրություն հիմնել: 1871 թվականին նա արտոնագրել է ծամոնի արտադրության ավտոմատ մեքենան և սկսել ծամոն արտադրել արդյունաբերական մասշտաբով:
Հասնելով առաջին հաջողություններին՝ Ադամսն սկսել է բարելավել իր արտադրանքի որակը:
Ձեռնարկատերը որոշել է կաուչուկին ավելացնել անուշահոտ բուրավետիչ, որի արդյունքում հայտնվել է «Black Jack» անունով նոր ծամոնը:
Բացի համից, նոր արտադրանքը սկսել է տարբերվել նաև ձևով, և սովորական գնդիկների փոխարեն հայտնվել է մատիտ ծամոնը: Ծամոնի ստեղծման պատմության հաջորդ փուլը եղել է 20-րդ դարի սկզբին, երբ Ֆրենկ Ֆլիրի կողմից արտադրվել է «Blibber-Blubber» ծամոնը, որը հնարավոր է փչել:
20-րդ դարի 20-ականների վերջում ընկերության աշխատակից Վալտեր Դիմերը առաջարկել է արտադրանքի որակի բնութագրերի բարելավման տարբերակներ, ինչի արդյունքում ընկերությունը սկսել է արտադրել կոնֆետներ, որոնց ներսում փոքրիկ ծամոն է: Արդեն 20-րդ դարի կեսերին ծամոնը նվաճել է Միացյալ Նահանգները:
«Չոր օրենքի» ժամանակ այդ արտադրանքը շատ պահանջարկ է ունեցել, քանի որ այն թաքցնում է ալկոհոլի հոտը: Ժամանակակից աշխարհում ծամոնը օգտագործվում է բոլորի կողմից՝ սկսած փոքրիկներից, որոնք այն ծամում են հաճույքի և զվարճանքի համար, մինչև մեծահասակները, որոնք այն օգտագործում են հիգիենայի, ատամների և լնդերի հիվանդությունների կանխարգելման համար:
Չնայծ ժամանակի ընթացքում ծամոնի օգտագործման ուղղությունները բազմապատկվել են (օրինակ՝ ծամոն սկսել են օգտագործել շնչառության թարմացման, ծխելը թողնելու համար և այլն), բայց նրա հիմնական գործառույթը հիմա էլ անփոփոխ է՝ ատամները մաքրելը:
Խորհրդային Միությունում ծամոնի արտադրության առաջին հոսքագիծը շարք մտավ Հայաստանում՝ Երևանի հրուշակեղենի ֆաբրիկայում, 1977 թվականին: Արտադրվում էր երեք տեսակի ծամոն՝ սուրճի, ելակի ու նարնջի համով:
Ավելի ուշ հայերը որոշեցին էլ ավելի առաջ անցնել ու արտադրել բուժիչ ծամոններ: Սննդի արդյունաբերության մասնագետների և բժիշկների համատեղ աշխատանքը տվեց իր արդյունքը: Նորելուկը կոչվում էր «Գամիբազին» և նախատեսված էր լինել թե՛ ծամոն, թե՛ հականիկոտինային դեղամիջոց:
