«Ամենամեծ սպառնալիքն այս իշխանությունն է. կորցրել ենք անվտանգությունը, տնտեսության զարգացման հետագա պոտենցիալը ևս կորցնում ենք». «Փաստ»
Интервью
«Փաստ» օրաթերթը գրում է
Պաշտոնական մակարդակով Հայաստանում չի բացառվել կապիտուլ յացիոն ակտից հետո հերթական փաստաթուղթը ստորագրելու հնարավորությունը: Այդ փաստաթուղթը, որն ամբողջությամբ չի հրապարակվել, այդուհանդերձ, առաջացրել է մտահոգություններ նաև Տավուշի մարզի որոշ գյուղերի առումով:
Մինչ հնարավոր սահմանագծման և սահմանազատման գործընթացից բխող տնտեսական հետևանքներին անդրադառնալը, «Փաստի» հետ զրույցում «Աուդիտորների պալատի» նախագահ Նաիրի Սարգսյանը նկատում է. «Ի՞նչ է պետք մեր պետության հարատևման համար: Գաղտնիք չէ, որ մենք կանգնած ենք պետության կորստի վտանգի առաջ, և արտագաղթի տրամադրվածությունը թե՛ բիզնեսի, թե՛ բնակչության շրջանում ամեն օր է ահագնանում: Միևնույն ժամանակ, գիտենք, որ պետությունը հայրենիք է դառնում բնակեցվածության շնորհիվ, իսկ եթե բնակչությունը դատարկվում է, այդ մասին խոսելն ուղղակի անիմաստ է դառնում: Դեմարկացիայի և դելիմիտացիայի մասին հետևյալը կասեմ. փաստաթղթից դեռևս պարզ չէ, հստակ չգիտենք, թե ինչ է լինելու, բայց, այնուամենայնիվ, այո, շատ է խոսվում վտանգների մասին:
Բացի այդ, որոշ պաշտոնյաներ ու իշխանական պատգամավորներ ազդակներ են ուղարկում հանրությանն առ այն, որ, այո, կան գյուղեր, որոնք պետք է հանձնվեն, հնչեցնում են նաև այդ գյուղերի անունները: Եթե նշվածն իրականություն դառնա, ապա Վրաստանի հետ հիմնական տրանսպորտային կապը, որը նաև մեր հիմնական ճանապարհն է արտաքին աշխարհի հետ, վտանգի առաջ է հայտնվելու: Բացի այդ, նշված ճանապարհը հայտնվելու է Ադրբեջանի վերահսկողության տակ: Ինչպես նշում են, այդ անկլավները հանձնելու դեպքում էլ Ադրբեջանը, բնականաբար, դրանք կբնակեցնի ոչ թե սովորական բնակչությամբ, այլ տեռորիստներով, որոնք անընդհատ ազգամիջյան ինչ-որ խնդիրներ կհրահրեն: Այս ամենի հետևանքով արտագաղթը կավելանա, Տավուշը պարզապես կդատարկվի»:
Երկրոդ կարևորագույն խնդիրն, ըստ մեր զրուցակցի, վերաբերում է զբոսաշրջությանը: «Մեր երկրի տուրիստական հիմնական ներհոսքը Վրաստանի կողմից է: Տուրիստների մեծ մասը գալիս է Վրաստան, Վրաստանից Ոսկեպարի ճանապարհով գալիս է մինչև Տաթև ու նորից հետ գնում: Տուրիստների այցի ժամանակ դեսպանատները միշտ ճշգրտումներ են կատարում Հայաստանի սահմանային իրավիճակի հետ կապված՝ հասկանալու՝ իրենց քաղաքացուն վտանգ սպառնո՞ւմ է, թե՞ ոչ: Ըստ այդ ճշգրտումների են որոշում՝ թույլատրել, թե չթույլատրել այցը: Վերոնշյալի իրականացման դեպքում կարող ենք մոռանալ նշվածի մասին, որովհետև նրանք ուղիղ պետք է անցնեն ադրբեջանական վերահսկողության տակ գտնվող ճանապարհով, որտեղ լինելու են տեռորիստներ, տեղակայված են լինելու ադրբեջանական ու ՀՀ ԶՈւ-եր: Այդ դեպքում կարող ենք մոռանալ տուրիստական հոսքի մասին, որը Հայաստանի համար կենսական նշանակություն ունի»:
Նաիրի Սարգսյանի դիտարկմամբ, հաջորդը բեռնափոխադրումների խնդիրն է. «Գաղտնիք չէ, որ նշված ճանապարհով են իրականացվում Հայաստանի ներմուծումներն ու արտահանումները: Անվտանգության գոտիները չապահովելով՝ մենք կարող ենք մոռանալ նաև այդ բեռնափոխադրումների մասին: Մեծ հաշվով, տնտեսությանն էական վնաս է հասցվելու, տարածաշրջանի բնակչությունն արտագաղթելու է, իսկ Ադրբեջանը, ինչպես հիմա, այնպես էլ ժամանակի ընթացքում մետր-մետր առաջ է գնալու:Այդ ամենի հետևանքով ժամանակի ընթացքում մենք ուղղակի մոռանալու ենք Տավուշի մասին: Նույն վտանգը, մի քիչ վերապահումներով, սպառնում է նաև Սյունիքի տարածաշրջանին, քանի որ խոսվում է նաև Տիգրանաշենը թշնամուն հանձնելու վտանգի մասին»: Ն. Սարգսյանը նկատում է՝ Հայաստանի հարատևման համար մեզ առաջին հերթին հարկավոր է օր առաջ տնտեսությունը զարգացնել, որով հնարավոր կլինի գումար գեներացնել և ուղղել նախ պաշտպանական ոլորտին՝ ապահովելու երկրի անվտանգության երաշխիքները:
«Բայց եթե անվտանգությունը խաթարված է, ու վտանգում ենք նաև տնտեսությունը, այդ դեպքում տնտեսության վերականգնման հույսը վերջնականապես կորցնում ենք, որովհետև ներդրումների համար առաջին նախապայմանն անվտանգության հենասյունն է: Եթե անվտանգություն չունեցանք, տնտեսության մասին կարող ենք մոռանալ: Մենք կորցրել ենք անվտանգությունը, տնտեսության զարգացման հետագա պոտենցիալը ևս կորցնում ենք, հետևաբար, մի քանի տարի հետո երկիր ունենալու մասին ևս կարող ենք մոռանալ: Ընդհանուր առմամբ, հիմնական սպառնալիքը վերաբերում է պետության կորստին, մնացածն ածանցյալներ են: Հաշվի առնելով որոշ գյուղեր հանձնելու վերոնշյալ ազդակները՝ կասեմ հետևյալը. սա ուղիղ վտանգ է՝ Հայաստանի սուվերեն տարածքից որոշ ռազմավարական նշանակության տարածքներ և ճանապարհներ կարող են թշնամու վերահսկողության տակ անցնել: Սա նաև տվյալ տարածաշրջանի բնակչության անվտանգությանը սպառնացող հանգամանք է լինելու, ինչի հետևանքով նրանք արտագաղթելու են: Բացի այդ, վտանգվում է նաև Հայաստան-արտաքին աշխարհ կապի զարգացումը: Իսկ եթե դիտարկենք այս ամենի հանրագումարը, ապա խոսքը, մեծ հաշվով, պետության կորստի վտանգի մասին է»,-նշեց մեր զրուցակիցը:
Ինչ վերաբերում է այս ֆոնին իշխանության կողմից հայտարարվող տնտեսական ձեռքբերումների, նաև ներդրումների հոսքի վերաբերյալ հայտարարություններին, Ն. Սարգսյանն ընդգծեց. «Մինչ այս արդեն հնարավորություն ունեցել ենք ծանոթանալու նրանց ուղեղի հնարավորություններին: Ամեն դեպքում, չեմ կարծում, որ նման հայտարարություններով իրենք ծաղրում են հասարակությանը, որովհետև այս կառավարության ներկայացուցիչներին կարելի է զուտ անմեղսունակ բնութագրել: Այդ թիմի անդամ լինելու պարտադիր պահանջը տգետ և սուտասան լինելն է: Իսկ վերջին՝ «ներդրումները հորդում» են ասվածը ևս չի համապատասխանում իրականությանը: Իրենք շարունակում են կեղծել, ստել: Իսկ ինչո՞ւ ներդրումների հոսք հնարավոր չէ: Նախ՝ ֆիքսենք, որ ներդրումները, և, ընդհանրապես, կապիտալը հոսում են այնտեղ, որտեղ ավելի բարձր շահութաբերություն կա: Ներդրողների համար որոշում կայացնելը մի քանի բաղադրիչներից է կախված, որոնցից մեկն էլ անվտանգության հենասյունն է, ինչպես նաև անվտանգության երաշխիքը: Եթե տվյալ երկիրն անվտանգ է, կսկսեն մտածել ներդրումների մասին, եթե անվտանգ չէ, ապա ներդրումների մասին ևս կարող ենք մոռանալ: Մեր պարագայում երկրորդ տարբերակն է, որի վառ ապացույցը դեմարկացիայի և դելիմիտացիայի անվան տակ ամենօրյա սահմանային բախումներն են, ինչպես նաև անկայուն իրավիճակը»:
Ներդրումների համար երկրորդ խանգարող հանգամանքը, ըստ մեր զրուցակցի, քաղաքական անկայունությունն է. «Այս դեպքում բոլորն սկսում են ծախսողական վարքագծից խնայողական վարքագծի անցնել: Սպասում են վերադասավորումներին, փորձում են հասկանալ, թե ինչ կկատարվի, որ ըստ այդմ էլ ներդրումներ իրականացնելու կամ չիրականացնելու վերաբերյալ որոշում կայացնեն: Մյուս խնդիրն սպառման շուկան է: ՀՀ-ն գայթակղիչ սպառման շուկա չունի: Բացի այդ, ՀՀ-ն չունի պարզեցված հարկային, մաքսային դաշտ և անհրաժեշտ օրենսդրություն: Հայաստանը նաև կանխատեսելի չէ, որովհետև կառավարությունը միշտ մի բան ասում ու պարտադիր այլ բան է իրականացնում: Եթե այս ամենին նայենք ներդրողների աչքերով, ապա այս իրավիճակում նրանք ներդրումներ կատարելու որոշում չեն կայացնի: Իշխանությունները, մեծ հաշվով, ստում են: Այդ սուտը հիմա նաև նախընտրական քարոզչության բաղադրիչ է պարունակում: Ցույց են տալիս, թե իբրև ամեն ինչ լավ է, հետայսու լավ է լինելու, որպեսզի մի քիչ ձայներ կորզեն»:
Նաիրի Սարգսյանի խոսքով, այնուամենայնիվ, դեռ հնարավոր է վերականգնման մասին մտածել. «Բայց նշված ճանապարհները թշնամու վերահսկողությանը հանձնելուց հետո մեր վերականգնումը ոչ թե տարիներ, այլ դարեր կտևի, եթե, իհարկե, հնարավոր լինի վերականգնվել: Ինչպես նշեցի, Հայաստանի զարգացման համար առաջին հերթին պետք է տնտեսությունը զարգացնել, որը նաև անվտանգության ամրապնդման համար գումար գեներացնելու միակ միջոցն է: Եթե տնտեսության պոտենցիալն արդեն փոշիացվել է, նշանակում է՝ այդ գումարներն արդեն չենք կարող հայթայթել, նշանակում է՝ չենք կարողանալու անվտանգության գոտիներ ապահովել, չենք կարողանալու բավարար գումար տրամադրել կրթության, գիտության զարգացմանը: Հետևաբար, նշանակում է, որ մենք վաղ թե ուշ կորցնելու ենք մեր պետությունը և մեր պետականությունը: Մենք ժամանակ չունենք: Այդ ժամանակը չունեինք դեռ երեք տարի առաջ: Եթե երեք տարի առաջ մտածում էինք, որ վերականգնումը հնարավոր է 5, երկու տարի առաջ՝ տասը, մեկ տարի առաջ՝ 15 տարում, ապա այժմ այդ տարիները շատ ավելին են: Իսկ եթե, Աստված մի արասցե, տեղի ունենա այն, ինչի մասին բոլորը բարձրաձայնում են, այսինքն՝ որոշ ճանապարհների և գյուղերի հանձնում, ապա մեր հետագա զարգացման ու մեջքներս ուղղելու շանսը վերջնականապես բաց կթողնենք»:
Մեր զրուցակիցը նշեց, որ նշված սպառնալիքներից զատ, ամենամեծ սպառնալիքն այս իշխանությունն է. «Երբ սկսենք խոսել վերականգնման մասին, առաջին քայլը այս իշխանությանն իրենց աշխատասենյակներից դուրս շպրտելը պետք է լինի»:
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում
