«Ոչ թե խաղաղությունն է անվտանգության գլխավոր երաշխիքը, այլ անվտանգությունն է մեր խաղաղ ապրելու միակ երաշխիքը». «Փաստ»
Интервью
«Փաստ» օրաթերթը գրում է
«Փաստ» թերթի հարցազրույցը «Հենակետ» վերլուծական կենտրոնի փորձագետ Շիրազ Խաչատրյանի հետ:
-Ձեր գնահատմամբ, հաշվի առնելով հարավկովկասյան տարածաշրջանում ընթացող աշխարհաքաղաքական վերադասավորումները և նոր ուժային կենտրոնների ի հայտ գալը, ներկայումս ի՞նչ վիճակում է ՀՀ անվտանգային համակարգը, և արդյոք մենք պատրա՞ստ ենք նոր մարտահրավերների դիմակայել։
- Տեսեք, ռուս-ուկրաինական ռազմական գործողություններին զուգահեռ, մեր տարածաշրջանում՝ Հարավային Կովկասում, դեռևս շատ մեծ են ռուսական կողմի դեմ երկրորդ ճակատ բացվելու հավանականությունն ու ռիսկերը։ Շատ պարզ բան ասեմ. կա Արևմուտք-Ռուսաստան հակամարտություն, Արևմուտքը փորձում է տարբեր ուղղություններով սեղմել օղակը Ռուսաստանի շուրջ, նրա ազդեցության գոտիներում պրոբլեմներ ստեղծել։ Կովկասը լավագույն ճակատն է ռուսական կողմի համար խնդիրներ ստեղծելու տեսանկյունից։ Իսկ այդտեղ ապակայունացնող վարքագծով լավագույնս իրենց կարող են դրսևորել Թուրքիան ու Ադրբեջանը։ Եվ որքան էլ թուրքական պետություններին ձեռնտու չլինի ՌԴ-ի հետ ուղիղ առճակատման մեջ մտնել, սակայն սադրանքներ հրահրելու, դրանից բխող ճգնաժամեր ստեղծելու, այստեղ լարվածությունը թեժացնելու, ուշադրություն շեղելու գործում իրենց դերակատարությունը պետք է ունենան։
Մեծ հաշվով, մենք լուրջ մարտահրավերների առաջ ենք կանգնած, մեր և Արևմուտքի շահերն այս պարագայում չեն համընկնում, և որքան էլ այնտեղից Արցախում տարբեր լարվածությունների կապակցությամբ ընդունված կարգին համապատասխան կոչ-հայտարարություններ անեն, միևնույնն է, Արևմուտքին Արցախը խանգարում է Ռուսաստանին տարածաշրջանից դուրս հանելու գործում, իսկ այս պարագայում արդեն ենթադրելի է, թե արցախյան խնդիրը որ պետության օգտին է ձեռնտու լուծել։ Կարծում եմ՝ հայկական կողմից շատ մեծ դիվանագիտական ջանքեր են պետք։ Բանակցությունների նյուանսների մասին ոլորտի փորձագետները կարող են խոսել ու գնահատականներ տալ, սակայն, ըստ իս, այս իշխանություններն ի վիճակի չեն պաշտպանել մեր պետության շահերը, դրա մասին վկայող փաստերը տասնյակներով են։ Այս իշխանությունները մեր հասարակությանը միայն մեկ հարցում են լավ համոզում՝ սովորեցնում են մեզ համար ստեղծված բարդ իրավիճակներին և տարածքային նոր կորուստներին համակերպվել։ Դա արդեն շարունակական պրոցես է դարձել։
-Վերջին շրջանում Արցախում բավականին լարված է, մասնավորապես ակտիվ գործողություններ են ընթանում Ասկերանի շրջանի Փառուխ գյուղի շրջանում, մենք տեսանք, թե ինչպես են ադրբեջանցիները փաստացի հաստատվել Քարագլուխ կոչվող բարձունքի մի հատվածում: Ինչպե՞ս կգնահատեք ստեղծված իրադրությունը, ի՞նչ ռիսկեր եք տեսնում, և տեղի ունեցածի հետ կապված, ի վերջո, ի՞նչ հանգուցալուծում կարող է լինել։
- Ձեր այս հարցը առաջին հարցի ու իմ հնչեցրած պատասխանի տրամաբանական շարունակությունն է։ Իրավիճակի սրումը Արցախի Փառուխ գյուղում, Քարագլխի հատվածում, գազատարի վնասումը, ստեղծված հումանիտար ճգնաժամը նույն ՌԴ դեմ կատարվող գործողությունների տրամաբանության մեջ կարելի է դիտարկել։ Ներկա իրավիճակում հարցը դեռևս լուծված չէ, և ադրբեջանական զինված ուժերի հաստատումն առաջ եկած դիրքերում մշտապես հանգեցնելու է լարվածության թեժացման ինչպես արցախաադրբեջանական, այնպես էլ ռուս խաղաղապահների և ադրբեջանական զինուժի միջև, իսկ այդ ամենը ոչ մի լավ տեղ չի տանելու։
Ենթադրում եմ, որ ադրբեջանական զինված ուժերն այս ընթացքում ևս փորձեր կանեն առաջ գալ նաև այլ ուղղություններով, դա արդեն սովորական երևույթ է դարձել. տարբեր ժամանակափուլերում և՛ ՀՀ սահմանների, և՛ Արցախի շփման գծի շատ հատվածներում թշնամին սադրիչ գործողություններով աչքի է ընկել, առաջ է եկել, դիրքավորվել՝ հնարավոր անկայունության օջախներ ու պայթյունավտանգ իրավիճակ ստեղծելով։Այս իրավիճակում, որքան էլ մեր իշխանությունները պրոբլեմների սլաքներն ուղղեն ՌԴԱդրբեջան հարաբերությունների դաշտ, մեղադրեն ռուս խաղաղապահներին, Ադրբեջանի հրահրած սադրանքները կանխելը իրենց համար պետք է առաջնային խնդիր լինի։ Թե որքանով են հաջողել, հետհայացք պետք է կատարել, տեսնել, թե ինչ պատկեր ունենք ադրբեջանական զինված ուժերի՝ Հին Թաղեր, Խծաբերդ, Սև լիճ, Կութ, Վերին Շորժա, Հին Ներքին Հանդ, Փառուխ, Թաղավարդ և այլ տարածքներ ներխուժումից հետո։
-Այս օրերին շատ է խոսվում Սյունիքում ընթացող տարբեր ճանապարհների վերանորոգման մասին, նշվում է, որ ճանապարհների ապաշրջափակման շրջանակում հնարավոր է, որ ճանապարհներից մեկն անցնի Սյունիքի մարզով, և, ընդհանրապես, Սյունիքում այսօր երթևեկելն ապահո՞վ է, Դուք ինչպե՞ս կգնահատեք ստեղծված իրավիճակը։
- Սյունիքում այլընտրանքային ճանապարհները կառուցվում են հիմնականում վտանգավոր և թշնամու կողմից դիտարկվող հատվածներով։ Մասնավորապես, Կապանից դեպի Ճակատեն, ապա Շիկահող, Սրաշեն, Ներքին Հանդ, Ծավ, Շիշկերտ գյուղեր տանող այլընտրանքային նոր կառուցվող ճանապարհը տարվել է նախկին ճանապարհի զուգահեռ գծով՝ մի քանի հարյուր մետր հեռավորությամբ։ Սա անվտանգային առումով լուրջ բացթողում է, այսինքն՝ միլիոնավոր դոլարների ներդրում ես կատարում ու ոչ ապահով ճանապարհային հաղորդակցություն ես կառուցում։ Մեկ այլ վերանորոգված, այսպես կոչված, այլընտրանքային ԿապանՎերին Խոտանան-Տաթև ճանապարհը ևս ոչ միայն թշնամու դիտարկման տիրույթում է, այլ արդեն անմխիթար վիճակում է, որոշ հատվածներ փլուզվել են, իսկ ձմռան ամիսներին ճանապարհը պարբերաբար անանցանելի է դառնում։
Մարդկանց շարժի, բեռնափոխադրումների և տրանսպորտային կոմունիկացիաների տեսանկյունից Սյունիքի ճանապարհները շատ խոցելի են, հատկապես Իրանի հետ լոգիստիկայի տեսանկյունից Հայաստանն արդեն կախվածության մեջ է ընկել Ադրբեջանից, քանի որ արդեն մի քանի ամիս է՝ ադրբեջանցիները մաքսակետեր են կառուցել Գորիս-Կապան ճանապարհին՝ մաքսատուրքեր գանձելով բեռնափոխադրումների համար։ Եթե այս ամենին ավելացնենք ձեր կողմից վերը նշված ճանապարհների ապաշրջափակման, Սյունիքի մարզով միջանցքային որևէ տրամաբանությամբ անցնող կոմունիկացիաների խնդիրը, Նախիջևանով անցնող երկաթգծի գործարկման հնարավորությունը, ապա նմանատիպ լոգիստիկ խնդիրներով Ադրբեջանից Հայաստանի կախվածությունը բազմապատկվելու է։ Իրավիճակն առավել քան մտահոգիչ է։
-Իշխանությունների կողմից վերջին շրջանում շատ է խոսվում «խաղաղության դարաշրջան» բացելու և տարածաշրջանում խաղաղություն հաստատելու օրակարգի մասին: Տեղի ունեցող այս բանակցությունները, ԱԳՆ կողմից ակտիվ հանդիպումները արևմտյան տարբեր գործիչների ու ներկայացուցիչների հետ ինչպիսի՞ ապագա են կանխատեսում մեզ համար։
- Նախ՝ նշեմ, որ ադրբեջանական զորքերը շարունակում են մնալ ՀՀ սուվերեն տարածքում. և՛ պատերազմից հետո, և՛ 2021 թ. մայիսին, և՛ նույն թվականի աշնանը թշնամին Սյունիքի, Վայոց ձորի, Գեղարքունիքի ուղղությամբ նոր մարտական գործողություններ նախաձեռնեց՝ զբաղեցնելով նոր տարածքներ։ Փաշինյանի ոչ տրամաբանական առաջարկը՝ հայելային հետքաշման վերաբերյալ, Փառուխի հատվածում ողբերգական ավարտ ունեցավ, ունեցանք զոհեր, վիրավորներ, նոր տարածքների կորուստ։ Ասեմ, որ Ադրբեջանը, իր ագրեսիվ գործողություններին զուգահեռ, միշտ հանդես է գալիս վերջնագրերով, վերջերս էլ հինգ կետանոց վտանգավոր ձևակերպումներով վերջնագիր ներկայացրեց հայկական կողմին, որը պարունակում է նաև Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության ճանաչման վերաբերյալ կետ, ինչն ընդունելի է այս իշխանությունների համար։
Հիշեցնեմ. ադրբեջանցիները դուրս չեն եկել հայկական ինքնիշխան տարածքից, մեզ չեն վերադարձվել բոլոր գերիները, ժամանակի ընթացքում ունենում ենք նոր զոհեր, գերիներ, հատկապես Արցախյան հատվածում թշնամին գիշերցերեկ ահաբեկում է հայ բնակչությանը, այնտեղ արհեստականորեն ստեղծում հումանիտար ճգնաժամ, իսկ այդ ընթացքում հայկական կողմը կատարում է ադրբեջանցիների բոլոր պայմանները, նրանց է վերադարձնում ականապատման բոլոր քարտեզները, և այլն։ Ու այս ողջ քաոսի ընթացքում Հայաստանի ղեկավարության միակ քարոզչական տրյուկը եղել ու շարունակում է մնալ «խաղաղության դարաշրջանի» վերաբերյալ պատկերացումը։ «Խաղաղ զարգացման դարաշրջան» բացելը այս իշխանությունների կողմից հռչակվել է որպես պետական ռազմավարություն, նշվում է, որ «մեր անվտանգության ապահովման ամենագործուն երաշխիքը խաղաղությունն է»։
Այս միտքը շատ է սիրում հնչեցնել Փաշինյանը, իսկ մնացած ենթակաները կրկնում են։ Ու իրենցից ոչ մեկն էլ չի հասկանում, որ ոչ թե խաղաղությունն է անվտանգության գլխավոր երաշխիքը, այլ անվտանգությունն է մեր խաղաղ ապրելու միակ երաշխիքը։ Իսկ անվտանգային առումով, հավատացեք, այժմ մենք շատ խոցելի վիճակում ենք։
ԱՐՍԵՆ ՍԱՀԱԿՅԱՆ
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում
