«Տնտեսական փուչիկները կարող են պայթել. հակասական, ռիսկային և իռացիոնալ աճի 2022-ը». «Փաստ»
Интервью
«Փաստ» օրաթերթը գրում է
2022 թվականը տնտեսության տեսանկյունից բավականին հակասական, ռիսկային և իռացիոնալ աճի տարի էր: Այս կարծիքին է «Հայացք» վերլուծական կենտրոնի փորձագետ Լիլիա Ամիրխանյանը, որի հետ զրույցում ամփոփել ենք անցնող տարվա տնտեսական ցուցանիշները, ռիսկերն ու մարտահրավերները:
«Հայաստանի ներտնտեսական իրողությունները, ինչպես նաև արտաքին անվտանգային խնդիրները, ռուս-ուկրաինական զարգացումները տարեսկզբին որևէ լավատեսական կանխատեսումների հիմք չէին տալիս: Ավելին, Հայաստանի տնտեսության առջև ծառացած մարտահրավերների թիվն ավելացավ: Ու չնայած ռիսկերի ու մատահրավերների շարունակական պահպանմանը, որոնք այսօր ևս կան, այնուամենայնիվ, մակրոտնտեսական ցուցանիշների բավականին դրական միտում ունենք: Այդ աճերը բացառապես հենց արտաքին գործոններով էին պայմանավորված. ունեցանք օտարերկրացիների անկանխատեսելի հոսքեր, որոնք և ապահովեցին այդ աճը»,-«Փաստի» հետ զրույցում ասաց Լիլիա Ամիրխանյանը:
Միևնույն ժամանակ նա շեշտեց, որ աճեր են գրանցվել ոչ արտահանելի ուղղություններում, ինչպիսիք առևտրի, ծառայությունների, շինարարության ոլորտներն են. «Մակրոտնտեսական ցուցանիշների նման պատկերը մի կողմից լավ է, բայց մյուս կողմից լրացուցիչ մարտահրավեր է ստեղծում: Աճերը, ցավոք, չեն վերաբերում արտահանելի հատվածին, մինչդեռ իրական տնտեսությունում հենց այդ հատվածն է ցույց տալիս տնտեսության որակական աճը, որակական փոփոխությունը: Բացի այդ, հենց արտահանելի հատվածն է հետագայում ապահովում տնտեսության երկարաժամկետ ու կայուն եկամուտները: Այո, այսօր վերոնշյալ արտաքին գործոնները ֆինանսական, կապիտալի մեծ ներհոսք են ապահովում, բայց որևէ երաշխիք չկա, որ այդ գործոնները հետագայում ևս կպահպանվեն: Այս տեսանկյունից սա լրացուցիչ մարտահրավեր է: Մյուս մարտահրավերը մեր տնտեսության որոշ ճյուղերում առաջացած գերտաքացման վտանգն է»:
Այս համատեքստում օրինակ բերելով շինարարության ոլորտը՝ մեր զրուցակիցը հավելեց. «Շինարարության ոլորտի աճը և աշխուժությունը որոշակի փուչիկ են ստեղծել: Տնտեսական իրական հատվածից ածանցված գերազանց պատկեր է ստեղծվում, մինչդեռ նույն արտաքին գործոնների կտրուկ անկման պարագայում այդ փուչիկը շատ արագ կպայթի: Եվ, առհասարակ, տնտեսական փուչիկները ևս պայթելու հակում ունեն: Կախված նրանից, թե գերտաքացումը ինչ խորություն ունի տնտեսության մեջ, գործոնների անկման պարագայում դա բավականին բացասական հետևանքներ է ունենալու»:
Մեր զրուցակիցը նշեց, որ անցնող տարին տնտեսական առումով առանձնացավ ևս մեկ հանգամանքով: «Խոսքը բանկային ոլորտում արձանագրված շահույթների աճի մասին է: Մյուս կողմից՝ մինչ օրս բանկային տիրույթում կուտակված այդ կապիտալը չի ուղղորդվել դեպի տնտեսություն: Իրական արդյունք ապահովելու համար բանկերում կուտակված միջոցները հատուկ, այդ թվում՝ բանկերին խրախուսող քաղաքականությամբ պետք է դեպի տնտեսություն ուղղորդելու փորձ անել: Մենք իրական արդյունքի, մասնավորապես արտահանելի հավել յալ արժեքի ստեղծման տեսանկյունից բավականին բացասական պատկեր ունենք: Օրինակ են սննդի արդյունաբերության ոլորտում արձանագրված անկումները: Վիճակագրական կոմիտեի ցուցանիշներով, հունվարհոկտեմբերին սննդի ոլորտի գրեթե բոլոր ուղղություններում բավականին լուրջ անկումներ ունենք. մսի արտադրության ծավալները նվազել են 5,6 տոկոսով, թթվասերի արտադրությունը նվազել է 16,4 տոկոսով, նվազել է անգամ հացի արտադրության ծավալը, ինչը տնտեսական աճի ու բնակչության իրական եկամուտների, բնակչության բարեկեցության միջև կապի բացակայության բավականին խոսուն ցուցանիշ է»,-շեշտեց փորձագետը:
Նրա խոսքով, ի սկզբանե կանխատեսելի էր, որ վերոնշյալ գործոնները կխորացնեն սոցիալական խնդիրները: «Բայց ընթացքում տեղի ունեցան զարգացումներ, որոնք օրինակելի քաղաքականության պարագայում կարող էին հակառակ, այսինքն՝ սոցիալական խնդիրները մեղմող պատկեր ստեղծել: Նույն գնաճի համատեքստում օրինակ բերեմ: Դեռ նախորդ տարվանից սկսած գնաճի օբյեկտիվ հիմք ու նախադրյալ ունենք՝ ի դեմս համաշխարհային գնաճային ճնշումների: Բայց բազմիցս ենք խոսել այն մասին, որ Հայաստանում գնաճի պատճառները չեն սկսվում և ավարտվում միայն արտաքին գործոններով: Հայաստանում գնաճի համար բավականին լուրջ ազդեցություն է ունեցել նաև հանրային ծառայությունների սակագների ավելացումը: Դեռ սկզբնական փուլում էր կանխատեսելի, որ այս հանգամանքը դոմինոյի էֆեկտով տնտեսության բոլոր ուղղություններում, այդ թվում՝ արտադրության բոլոր ոլորտներում գնաճի է հանգեցնելու: Գազի, հոսանքի, ջրի սակագների թանկացումներն, անշուշտ, ազդել են վերոնշյալ սննդի արտադրության ու այդ ոլորտում արձնագրված ցուցանիշների վրա»,-նշեց նա:
Ինչ վերաբերում է դրամի արժևորման միտումներին՝ նա հավելեց. «Առհասարակ, ցանկացած երկրի արժույթ տնտեսության դեմքն է: Դրամի կայունացումը ևս կարող է խոսել դրական էֆեկտների մասին, բայց միայն հավասար և օրինաչափ գործընթացների պայմաններում: Մեզ մոտ ճգնաժամային իրավիճակներում դրամի կայունացումը առաջին հերթին դրամավարկային քաղաքականության՝ անընդհատ վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը բարձրացնելու արդյունք էր: Նաև հարակից այլ գործընթացների՝ արտաքին առևտրային հաշվեկշռում դրամի պահանջակի ավելացման, իրականում դոլարի պահանջարկի թուլացման արդյունք էր: Չի բացառվում նաև սպեկուլ յատիվ գործոնների արդյունքը: Այո, կային գնահատականներ, որ բավականին երկար ժամանակ արժևորված դրամը բավականին լուրջ վնաս է հասցնում արտահանման ոլորտին: Բայց, ընդհանուր առմամբ, դրամի կայունացումը թույլ էր տալիս ունենալ սպասումներ, որ առնվազն ներմուծվող ապրանքների մասով մենք գնաճային ճնշումների մեղմացում և թուլացում կունենանք: Մինչդեռ դրամի կայունացման անգամ ամենապիկում մենք գնաճի որևէ մեղմացում չունեինք նաև ներկրվող ապրանքների մասով»:
Փորձագետի դիտարկմամբ, վերոնշյալ իրողություններից բխող ռիսկերը նվազեցնելու առումով տարվա ընթացքում որևէ քաղաքականություն չի իրականացվել: «Մենք իրականացվող քաղաքականություն չունենք: Նախ՝ ամբողջ տարվա ընթացքում չկային իրական ախտորոշիչ գնահատականներ, թե ինչ է տեղի ունենում տնտեսությունում, որքանով է գնաճն արդարացված կամ ինչ պատճառներով է արդարացված: Ամբողջ տարվա ընթացքում լսել ենք արդարացումներ, որ ամբողջ աշխարհում գնաճ է, ու մեզ մոտ էլ է գնաճ: Իրականությունը ցույց է տալիս, որ եթե անգամ փակ խողովակներով որևէ քաղաքականություն է տարվել, ապա այն շատ անարդյունավետ է եղել, թեպետ քաղաքականության առկայության մասով որևէ լավատեսություն չունեմ՝ հաշվի առնելով նույն գնաճի հետ կապված հրապարակային հայտարարություններն ու գնահատականները: Քաղաքականության լավագույն դրսևորումը անհարկի բարձր գների նկատմամբ վերահսկողության պատշաճ մեխանիզմների կիրառումը կլիներ: Համընդհանուր թանկացումների միտման ֆոնից կարողացել են օգտվել նաև անբարեխիղճ տնտեսվարողները ու գերշահույթներ են ապահովել»,-ասաց Լ. Ամիրխանյանը:
Խոսելով նշվածի ազդեցության մասին ու դիտարկելով աղքատության մակարդակը՝ փորձագետը շեշտեց. «Աղքատության հետ կապված պատկերն ու գնահատականները արդեն իսկ մտահոգող են, որովհետև աղքատության մակարդակն ակնհայտորեն ավելացել է մեր երկրում, ինչի մասին, ըստ իս, կվկայի նաև պաշտոնական վիճակագրությունը: Ընդ որում, մտահոգիչ է այն հանգամանքը, որ ունենք հարաբերականորեն նոր՝ աշխատող աղքատներ կատեգորիան: Այսինքն, խոսքը շատերի մասին է, ովքեր ստանում են կայուն եկամուտ, գործազուրկ չեն, բայց, հաշվի առնելով գնաճի ահագնացող տեմպը, կանգնած են նաև աղքատության նման դրսևորման առաջ: Աղքատության նվազման առումով որևէ դրական կանխատեսում գոնե կարճաժամկետ առումով ինքս չեմ կարող անել, որովհետև նվազագույն աշխատավարձի, նվազագույն կենսաթոշակի բարձրացումները որևէ կերպ համահունչ չեն առկա գնաճին: Շատ մեծ հույս ունեմ, որ գոնե առկա արտաքին գործոնները կպահպանվեն: Մյուս կողմից՝ պետք է չափազանց լավատես լինել՝ մտածելու, որ արդյունավետ քաղաքականություն կիրականացվի, ու նույն արտաքին գործոնների դրական ազդեցությունը կկապիտալիզացվի»:
Նրա խոսքով, ամեն դեպքում, դժվար է որևէ դրական կանխատեսման համատեքստում խոսել տնտեսության միտումների մասին, երբ անվտանգային լրջագույն խնդիր ունենք: «2020 թ. պատերազմի մեկնարկից ի վեր մեր անվտանգային խնդիրները որևէ կերպ չեն թուլացել: Այսօր Արցախի մեր 120 հազար հայրենակիցները շրջափակման մեջ են, տնտեսական, հումանիտար բավականին լուրջ ճգնաժամի առաջ են, ինչը որևէ կերպ առանձնացված կամ տարանջատված չէ Հայաստանի Հանրապետությունից, ՀՀ տնտեսությունից: Այսօր անմիջապես հենց ՀՀ սուվերեն տարածքի նկատմամբ էլ ոտնձգություն կա: ՀՀ-ն ևս արտաքին անվտանգային խնդիրների առաջ է, լուրջ մարտահրավերներ կան: Այս պայմաններում ցանկացած կանխատեսում մի վայրկյանում կարող է զրոյանալ՝ հաշվի առնելով նշված գործոնները, վատագույն սցենարների շարունակականությունը: Իսկ մենք այսօր հենց այս սցենարներին ենք ականատես լինում»:
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում
