Արքիմեդն իրո՞ք այրել է հռոմեական նավատորմը
LifestyleՄենք գիտենք, որ...
Արքիմեդը իր հայրենի Սիրակուզա քաղաքը փրկել է, երբ հռոմեացիները շրջափակել էին այն և գրոհում էին։ Նա ճկված հայելիների (այլ վարկածով՝ հսկայական խոշորացույցների) օգնությամբ այրել է հռոմեական նավատորմը։
Իրականում այս հարցը շատ վիճելի է։
Բանն այն է, որ այն ժամանակ Արքիմեդը չէր կարող նման հսկայական օպտիկական սարքեր ստեղծել։ Այնուամենայնիվ, նշենք, որ այն ժամանակ իրոք հռոմեական նավատորմը այրվել է, որը հաստատում են բազմաթիվ անտիկ հեղինակներ։ Սակայն դա բոլորովին չի նշանակում, որ Արքիմեդը այրել էր հռոմեական նավատորմը հայելիներով կամ ոսպնյակներով։ Դա կարելի էր անել նաև այլ եղանակներով։ Ըստ առասպելի, մեր թվարկությունից առաջ 213 թվականին Կարթագենի և Հռոմի միջև պատերազմի ժամանակ Սիցիլիա կղզում գտնվող Սիրակուզա քաղաքը հանդիսանում էր Կարթագենի դաշնակից: Երբ հռոմեական նավատորմը օղակել է Սիրակուզան, Արքիմեդի հրամանով քաղաքի բոլոր կանայք դուրս են եկել և, կանգնելով բերդապարսպի վրա, իրենց հայելիները ուղղել են դեպի ծով, որի հետևանքով հռոմեական առագաստանավերը մեկ առ մեկ բռնկվել են։ Այս ամենը երկար ժամանակ առասպել էր թվում, սակայն 1747 թվականին ֆրանսիացի գիտնական Բյուֆֆոնը որոշում է փորձ կատարել։ 150 ճկված հայելիներ ամրացնելով փայտյա հիմքերի վրա և ֆոկուսավորելով արևի ճառագայթների անդրադարձը՝ նրան հաջողվել է 50 մետր հեռավորությամբ գտնվող տախտակի կտորը մի քանի րոպեի ընթացքում այրել։ Ժամանակի ընթացքում Բյուֆֆոնի աշխատանքները մոռացության են մատնվել մինչև 20-րդ դարը, երբ հույն ինժեներ-մեխանիկ Իոաննիս Սակսը 1973 թվականին նոր փորձարկում կատարեց։ Սակսը ենթադրում էր, որ Արքիմեդի կողմից հայելիների փոխարեն օգտագործվել են բրոնզե վահաններ, որոնցով զինված էին Սիրակուզայի պաշտպանները։ Նա վերցրել է 1,5X1,0 մետր չափերով 50 բրոնզե թիթեղներ և դրանցից արևի արտացոլանքը ուղղել 40 մետր հեռավորությամբ գտնվող փայտի վրա, արդյունքում մի քանի րոպեից փայտը սկսել է ծխալ։ Փորձի ժամանակ հաջողվել է նպատակակետում ստանալ 280-340 աստիճանի ջերմություն, որը լրիվ բավարար է փայտանյութի բռնկման համար։ Այս փորձերը նշանակում են, որ իրոք հնարավոր է նման մեթոդով այրել առագաստանավ։ Այնուամենայնիվ, քիչ հավանական է, որ սիրակուզացիները նման մեթոդով են այրել հռոմեական նավատորմը։ Բանն այն է, որ անտիկ հեղինակներից ո՛չ Պոլիբիոսը, ո՛չ Լիվիոսը, ո՛չ էլ Պլուտարքոսը այդ ամենի մասին ոչինչ չեն գրել։ Ըստ նրանց, սիրակուզացիները նավերի դեմ օգտագործում էին կանթեր և պարաններ ունեցող նետվող արկեր, որոնց միջոցով «որսում» էին նավերը, մոտեցնում պարսպին , բարձրացնում, ապա ցած նետում։ Միայն 2-րդ դարի հույն պատմիչ Լուկիանոսն է գրել, որ Արքիմեդը ստեղծել էր կառավարվող բազմաթիվ հայելիներից կազմված վեցանկյուն հայելի, որի ուղղորդված ճառագայթը այրում էր հռոմեական նավերը։ Այնուամենայնիվ, այստեղ որոշակի անհամապատասխանություններ կան։ Օրինակ՝ եթե նման մեթոդով այրվել է հռոմեական նավատորմը, ապա ինչո՞ւ նույն մեթոդը իրենք՝ հռոմեացիները, չեն օգտագործել հետագայում։
Բյուֆֆոնի և Սաքսի փորձերը եղել են հաջող, բայց չպետք է մոռանալ, որ այս ամենը քիչ հավանական է ծովային սառը և քամոտ եղանակին։ Պետք է նաև նշել, որ նման եղանակով հնարավոր է, ասենք, մի քանի նավ այրել, բայց ամբողջ նավատորմը այրել, հավանաբար, շատ դժվար կլիներ։ Նշենք, որ հնէաբանական պեղումները իրոք հաստատել են, որ սիրակուզացիները օգտագործում էին բրոնզե վահաններ, բայց հայտնաբերված այդ վահանները ցույց են տալիս, որ այդպիսի հղկվածության պայմաններում անհնար է ստեղծել հրդեհի ստեղծման ջերմաստիճան։ Ի դեպ, եթե նայենք Սիրակուզայի քարտեզին , ապա կարելի է նկատել, որ հայելիներ ավելի շուտ կարելի է օգտագործել ցամաքային պաշարման դեպքում։
Այնուամենայնիվ, նշենք, որ բոլոր հեղինակները նշում են, թե հռոմեական նավատորմը այրվել է։ Հավանական է, որ հայելիներ իրոք օգտագործվել են, բայց ոչ այրելու համար, այլ որպես հակառակորդին կուրացնելու գործիք և «լազերային նշանակետ»։ Արքիմեդը մեծ գիտնական էր։ Նա ունակ էր ստեղծել կատապուլտներ և ստեղծել է դրանք։ Փորձնական եղանակով կարելի է այնպես հարմարեցնել անդրադարձնող հայելու շողքը և նետող սարքի արկը, որ արկը ճշգրտորեն նետվի հայելու անդրադարձրած շողքի նշանակետին։ Սրան կարելի է հասնել անգամ քաղաքի փողոցում կատարած փորձերի շնորհիվ։ Ընդ որում, նշենք, որ այն ժամանակ օգտագործվում էին հրդեհ առաջացնող արկեր, որոնց մասին հիշատակումներ կան անտիկ պատմագիրների մոտ։
Նյութը հրապարակման պատրաստեց Orer.am-ը