Սահմանադրական ճգնաժամի շեմին. միակ ելքը լեգալ կարգավորումներն են. «Փաստ»
Politics«Փաստ» օրաթերթը գրում է.
Երեկ Սահմանադրական դատարանի դիմաց բողոքի տարբեր ակցիաներ էին. օրվա վերջում Հրայր Թովմասյանի կողմնակիցներն էին՝ իրենց իսկ ձևակերպմամբ՝ հանուն սահմանադրական նորմերի պահպանման, իսկ մինչ այդ մոտ 10 հոգի՝ հիմնականում միջին ու միջինից բարձր տարիքի անձինք, պահանջել են Սահմանադրական դատարանի նախագահ Հրայր Թովմասյանի հրաժարականը։ Հրայր Թովմասյանի դեմ միակ փաստարկն այն էր եղել, որ նա ՍԴ նախագահ է ընտրվել ՀՀԿ-ի իշխանության օրոք:
Ինքնին հասկանալի է, որ այս փաստարկը, որին, ի դեպ, տուրք են տալիս նաև իշխանական շրջանակներից, խիստ վտանգավոր է: Դատարանների անկախության հիմնական երաշխիքը հենց այն է, որ դրանք չեն ձևավորվում քաղաքական կոնյուկտուրայի հիմքով, այլ խոսքով՝ իշխանությունները կարող են փոխվել, սակայն դա երբեք չպետք է ենթադրի, որ դատական համակարգում պետք է լինեն ցնցումներ: Հակառակ պարագայում՝ Հայաստանում երբեք չի ձևավորվի իրական դատական համակարգ, ու ցանկացած նոր իշխանություն ստեղծելու է իրեն հաճո «արդարադատություն»:
Փաստարկը, թե Հայաստանում տեղի է ունեցել ոչ թե դասական իշխանափոխություն, այլ՝ հեղափոխություն, որի արդյունքները պետք է կապիտալացվեն իշխանության բոլոր ճյուղերում, մեղմ ասած, չի աշխատում: Նիկոլ Փաշինյանը վարչապետ է դարձել հեղափոխության, ճնշումների արդյունքում, սակայն լեգալ ընթացակարգերի միջոցով, ու հենց դա է նրա իշխանության լեգիտիմության հիմնական աղբյուրը: Եթե սահմանադրական կարգավորումները կիրառենք ընտրողաբար, ապա շատ արագ երկրում կձևավորվի սահմանադրական ճգնաժամ, ի վերջո, ապալեգիտիմացնելով նաև դատական ռեֆորմը, որի անհրաժեշտությունն, ի դեպ, որևէ մեկը կասկածի տակ չի դնում:
Այս օրերին բանավեճ է ընթանում սահմանադրական կարգավորումների, մասնավորապես՝ «ՍԴ անդամ» ու «ՍԴ դատավոր» տերմինների միջև: Այս վեճը միանգամայն լուծելի է, եթե գործ չունենանք երկու ծայրահեղ մոտեցումների հետ:
Նախկին իշխանությունները սահմանադրական ռեֆորմ են իրականացրել՝ բացառապես քաղաքական նպատակներով, վերարտադրության ձգտումով, ու Հիմնական օրենքի տեքստում տեղ են գտել բազմաթիվ «փնթիություններ», որոնք այսօր տարընթերցումների տեղիք են տվել: Մյուս կողմից՝ գործ ունենք ներկաների հեղափոխական «ախորժակի», ամբողջ իշխանության նկատմամբ տոտալ վերահսկողություն հաստատելու մոլուցքի հետ, ու այդ համատեքստում Հիմնական օրենքը մեկնաբանվում է ոչ թե տրամաբանության մեջ, այլ տուրք է տրվում բառախաղին՝ քաղաքական կոնյուկտուրայից ելնելով:
Քաղաքական իշխանությունն, ըստ էության, կարծում է, որ ՍԴ ինը դատավորներից երկուսն են լեգիտիմ, ու դնում է բարձրագույն դատարանի յոթ անդամների ընտրության հարց, այլ խոսքով՝ կիրառվում է այն մոդելը, որը մենք տեսանք ԲԴԽ-ի մակարդակում, երբ այդ մարմինն, ըստ էության, անցավ իշխանության վերահսկողության տակ՝ քաղաքական ճնշումների ու փողոցի ազդեցության տակ: Սա ոչ մի տեղ չտանող ճանապարհ է, որն ապալեգիտիմացնում է նախաձեռնված բարեփոխումները:
ՍԴ ճգնաժամն անթույլատրելի է հանգուցալուծել նաև փողոցի ճնշմամբ, հակառակ պարագայում՝ երկիրը գլորվում է նախնական դեմոկրատիայի փուլ, երբ պետական, քաղաքական ինստիտուտներին փոխարինելու է գալիս ամբոխի իշխանությունը: Սա պոպուլիզմի դրսևորում է, որի բացասական հետևանքներն իրենց երկար չեն սպասեցնի: Մյուս կողմից՝ հասարակությունը կայուն մեծություն չէ, մենք բազմաթիվ առիթներով տեսել ենք, որ նրա դիրքորոշումները փոփոխական են ու ենթարկվում են տարբեր գործոնների ազդեցությանը: Ընդ որում, գոնե վերջին մեկ տարում՝ շատ արագ:
Սահմանադրական գործող կարգավորումներն իրապես տարընթերցումների տեղիք են տալիս, սակայն այս հարցի պատասխանը պետք է գտնել ինստիտուցիոնալ մակարդակում: Կառավարությունը չի կարող իր ուզածի պես մեկնաբանել Սահմանադրության դրույթները, մանավանդ՝ այս պարագայում, որովհետև կստացվի գործադիր իշխանությունը ճնշում է դատական իշխանության վրա, առավել ևս՝ դատական բարձրագույն իշխանության վրա: Նման իրավասություն չի կարող վերապահվել նաև խորհրդարանին, որի իրավունքը սահմանափակվում է բացառապես ՍԴ անդամի (կամ՝ դատավորի) ընտրությամբ, սակայն ոչ երբեք՝ Հիմնական օրենքի մեկնաբանությամբ:
Հաճելի է ոմանց, թե ոչ, սակայն Հիմնական օրենքի դրույթների մեկնաբանություն կարող է տալ միայն Սահմանադրական դատարանի այս կազմը, ներառյալ՝ Հրայր Թովմասյանը, ում հրաժարականին փորձում են հասնել քաղաքական իշխանությունը և «լևոնտերպետրոսյանականները», այդ թվում և առաջին հերթին՝ Վահե Գրիգորյանը, ով որոշել է ինքնահռչակվել որպես ՍԴ նախագահ:
Եթե չենք ուզում երկիրը ներքաշել սահմանադրական ճգնաժամի հորձանուտ, ապա միակ ելքը լեգալ կարգավորումներին հետևելն է, նաև՝ միջազգային անբարենպաստ արձագանքների չարժանանալու համար:
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում