«... Որ ստվերախաղքը չմոռացվի». «Փաստ»
Культура«Փաստ» օրաթերթը գրում է
Շատ ժողովուրդներ ունեցել են ստվերների թատրոն, բայց քչերին է հաջողվել պահպանել և սերունդներին փոխանցել տիկնիկային թատրոնի այս ձևը: Ստվերների թատրոնի ժամանակ հանդիսատեսը դառնում է ներկայացման մասնակիցը, ներկայացումը, պահպանելով հիմնական սյուժեն, ենթարկվում է իմպրովիզացիայի՝ երկխոսության մեջ ներքաշելով հանդիսատեսին: Այսօր ստվերների թատրոնի ավանդույթները շարունակում և հայ հանդիսատեսին է ներկայացնում «Այրուձի» արշավախմբի «Այրոգի» ստվերների թատրոնը:
Թատրոնի ղեկավար Արմեն Կիրակոսյանը նշում է՝ «Այրոգի» ստվերների թատրոնից առաջ՝ դեռ 1980 թվականին, պոլիտեխնիկական ինստիտուտում ստեղծվել էր «Այրուձի» արշավախումբը: «Մենք այն ժամանակ փորձում էինք ազգային երգ ու պարն ինչ-որ ձևով վերականգնել: Խորհրդային երկիր էր, այն այնքան տարածված չէր, ինչպես հիմա: Ամեն ինչ կապված էր մեր ավանդույթների հետ, մեր խնդիրների շրջանակում էր, մասնավորապես՝ հեծյալ խաղերը, ձիախաղեր, որոնք մենք վերականգնեցինք: Վերջին անգամ երևի ձիախաղեր խաղացել էին 1950-ական թվականներին Երևանի ձիարշավարանում, և մինչև 80-ականները դրանք մոռացության էին մատնվել: Վերականգնեցինք մոտ 7-8 հեծյալ խաղ, որոնք ժամանակին հայերը խաղացել էին:
«Այրուձի»-ի նպատակներից մեկն էլ այն էր, որ արշավներ էինք կազմակերպում Հայաստանով մեկ: Այն պոլիտեխնիկական ինստիտուտին կից ակումբ էր, գործում էր դրա ուսանողական արտկոմիտեի աջակցությամբ, որի կազմում կային ուսանողներ, դասախոսներ: Տարին մեկ անգամ մեկ ամսով արշավներ էինք կազմակերպում Հայաստանով մեկ, ցուցադրում հեծյալ խաղեր, հայկական երգն ու պարն էինք ներկայացնում: Մեզ երգեր ու պարեր էին սովորեցնում ազգագրության ինստիտուտի գիտաշխատողներ Էմմա Պետրոսյանը և Ժենյա Խաչատրյանը: Մի օր զրույցներից մեկի ժամանակ պարզեցինք, որ Ժենյա Խաչատրյանը ժամանակին Ջավախքում հանդիպել է մի մարդու, որը ստվերների թատրոնն է ներկայացրել:
Դա մեզ համար դարձավ մեկնարկ, սկսեցինք ուսումնասիրել ստվերների թատրոնի պատմությունը, Ժենյա Խաչատրյանն օգնեց մեզ վերականգնել այդ թատրոնը, սկսեցինք տիկնիկներ պատրաստել ու արշավախմբի անդամներն արդեն 1983 թվականից սկսած բուն արշավների ժամանակ բացի ձիախաղերից, հայկական երգ ու պարից նաև ստվերների թատրոնն էին ներկայացնում: Սկզբից, իհարկե, ներկայացնում էինք ավանդական սյուժեները, որոնք պահպանվել էին մեզանում, խոսքը 150-200 տարի առաջվա սյուժեների մասին է, և նույն տիկնիկներն էինք օգտագործում, իսկ հետո արդեն սկսեցինք մեր սյուժեները, մեր սցենարներն ու տիկնիկները ստեղծել, ըստ այդմ, դա շարունակվում է մինչ օրս»,-«Փաստի» հետ զրույցում ասում է Կիրակոսյանը: Նշում է՝ երբ սկսվեց 1988-ի շարժումը, տղաներից շատերն ընդգրկվեցին շարժման մեջ, հետագայում մի մասը մասնակցեց պատերազմին:
«Ստվերների թատրոնի խաղացնողներից մեկը՝ Սեդրակ Արամյանը, զոհվեց պատերազմում: Թերևս նա ստվերների թատրոնի ամենալավ ցուցադրողներից մեկն էր մեր մեջ: 1990-ականներին մեր ելույթները չունեին պարբերական բնույթ, որովհետև մարդիկ այլ հոգսեր ունեին, շատերն ընդգրկված էին պետականաշինության աշխատանքներում, մի մասն՝ անձնական խնդիրներով էր զբաղված: Հետո արդեն 2000-ական թվականներին հասկացանք՝ եթե մենք չզբաղվենք այս թատրոնով, ապա հերթական անգամ այն մոռացության կմատնվի, և որոշեցինք, որ այն պետք է ունենա պարբերական բնույթ: Ստվերների թատրոնը կոչեցինք «Այրոգի»՝ այրուոգի/ ստվեր բառերից, որպես «Այրուձիի» շարունակություն ՝այր ու ձի»,-նշում է մեր զրուցակիցը: Ուրախությամբ ընդգծում է, որ կառավարությունը ստվերների թատրոնը ճանաչել է որպես ոչ նյութական մշակութային արժեք:
«Անցյալ տարի նույնիսկ մի փոքր դրամաշնորհ հատկացրեց, և մենք տարբեր խմբեր ձևավորեցինք մարզերում և մինչ օրս էլ շարունակում ենք դա անել: Ի դեպ, մինչ այդ էլ նման խմբեր ձևավորել էինք: Եթե այս համաճարակը չլիներ, նախատեսում էինք այս տարի ամռանը մի փառատոն անցկացնել, որին տարբեր խմբեր պետք է մասնակցեին՝ մեր պատրաստած, մեր օգնությամբ ձևավորված ստվերների թատրոնների խմբեր, բայց համաճարակը խանգարեց: Հուսամ՝ այս իրավիճակից շուտ դուրս կգանք և կկարողանանք մեր գաղափարն իրականություն դարձնել»,-ընդգծում է թատրոնի ղեկավարը:
Կիրակոսյանը նշում է՝ նախորդ տարիներին դպրոցներում, հայորդաց տներում պարզապես ելույթներ էին ունենում: «Ուզում էինք, որ թատրոնը տարածվի, երեխաները տեսնեն, և նրանց հիշողության մեջ մնա: Բայց զուգահեռ դասընթացներ էինք անում տարբեր կազմակերպություններում: Մի քանի թատերական պրոֆեսիոնալ խմբեր հետաքրքրվեցին, ներկայացումներ են բեմադրել: Խումբ ձևավորվեց ինժեներական դպրոցում, երեխաներն իրենք բավականին հաջող ներկայացում բեմադրեցին: Խմբեր են ձևավորվել Սպիտակում գործող երիտասարդական կենտրոնում, Էջմիածնում գործող «Մաչանենց» կենտրոնում, Արմավիրի մարզում՝ «Գալչյան» կենտրոնը, որտեղ մի քանի գյուղերից են երեխաները գալիս, և մի քանի խումբ ենք ձևավորել, ծրագիր էինք անում Լոռիում՝ Թումանյան ավանում և այլուր:
Օրերս տեղեկացանք, որ Գյումրիում ևս հետաքրքրված են: Կարելի է ասել՝ գործը գնում է առաջ»,-ասում է մեր զրուցակիցը: Կիրակոսյանը նշում է՝ այս թատրոնը սովորական թատրոնի բոլոր բաղադրիչները պարունակում է՝ գծանկար, երաժշտական ձևավորում, բեմական խոսք, ռեժիսուրա և այլն: «Բայց մյուս կողմից մեծ ծախսեր չեն պահանջվում, որ իրացնես քո մտահղացումը: Այն բավականին պարզ տեսք ունի՝ պահանջվում է մեկ ճրագ և մի էկրան: Պետք է ծանոթանալ ստվարաթղթից տիկնիկների պատրաստման տեխնոլոգիային, ցուցադրման տեխնիկային, մնացածն արդեն ամեն խումբ գտնում է իր լուծումը, արտահայտման իր ձևը»,-եզրափակում է Արմեն Կիրակոսյանը:
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում
