«Իրանը չափազանց բացասաբար է ընկալում Հայաստանն իրենից կտրելու ցանկացած փորձ». «Փաստ»
Քաղաքական
«Փաստ» օրաթերթը գրում է.
kommersant.ru-ն «Զանգեզուրի միջանցքում ոչ բոլորն են տեղավորվում. ինչո՞ւ է Իրանը վախենում Հայաստանի տարածքով տրանսպորտային երթուղի բացելուց» վերնագրով հոդվածում գրում է, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև վեճերում «Զանգեզուրի միջանցքի» թեմայում ի հայտ է եկել իրանական գործոնը։ Իրանական լրատվամիջոցները, այդ թվում՝ «Թասնիմ» գործակալությունը, որը մոտ է Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսին, հաղորդել է, որ Թեհրանը, իբր, դժգոհ է այն փաստից, որ Ռուսաստանը ակտիվորեն աջակցում է «Զանգեզուրի միջանցքի» ստեղծմանը։ Գործակալությունը հայտնել է, որ Իրանը, որը նախկինում էլ դեմ էր այդ նախագծին, «դիվանագիտական քայլեր է ձեռնարկել ռուսական կողմին համապատասխան ուղերձ փոխանցելու համար»։ Բանն այն է, որ սեպտեմբերի 2-ին Իրանի ԱԳՆ-ն հանդիպման էր կանչել ՌԴ դեսպան Ալեքսեյ Դեդովին։
«Հանդիպման ընթացքում իրանցի պաշտոնյան կիսվել է Կովկասում ընթացիկ իրադարձությունների վերաբերյալ իրենց տեսակետներով։ Ընդգծել է Իրանի դիրքորոշումը տարածաշրջանում խաղաղության և կայունության վերականգնման և տարածաշրջանի երկրների միջև համագործակցության խթանման հարցերում և հավելել, որ Թեհրանը դեմ է միջազգայնորեն ճանաչված սահմանների ցանկացած փոփոխության»,- ավելի ուշ հայտարարել էր Իրանի ԱԳՆ-ն։
Այդ հայտարարության մեջ Մոսկվայի դիրքորոշման վերաբերյալ դժգոհության ոչ մի նշույլ չկա, բայց արևմտյան և իրանական լրատվամիջոցները, այդ թվում՝ բրիտանական The Guardian-ը և նույն «Թասնիմը», Իրանի ԱԳՆ-ում կայացած հանդիպումը գնահատել են որպես «Զանգեզուրի միջանցքի» շուրջ Մոսկվայի և Թեհրանի հարաբերությունների սառեցման միանշանակ հաստատում։ Մոսկվան վստահ է, որ այն միջանցքը, որը նշված է Ռուսաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների 2020 թվականի նոյեմբերի եռակողմ հայտարարության մեջ, բացելն անհրաժեշտ է։ Օգոստոսի 28-ին ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան ասել է, որ Մոսկվան ելնում է նրանից, որ Բաքվի և Երևանի միջև պայմանավորվածությունները կիրականացվեն փոխադարձ համաձայնությամբ՝ «երկու կողմերի համար ընդունելի պայմաններով»։
Մինչդեռ 2020 թվականի եռակողմ հայտարարության ստորագրումից գրեթե անմիջապես հետո հայկական կողմը սկսեց պնդել, որ այդ փաստաթղթում չկան «Զանգեզուրի միջանցք» բառերը։ Երևանում այդ հանգամանքը բավարար պատճառ է համարվել «Ռուսաստանի ԱԴԾ սահմանապահ ծառայության հսկողության ներքո Սյունիքով տրանսպորտային երթուղի անցկացնելու համաձայնագրից դուրս գալու համար»։ Նաև հենց արտաքին վերահսկողության մասին նշումն է դժգոհություն առաջացնում իրանցիների մոտ։ «Ադրբեջանն առաջարկում է ապաշրջափակում՝ հաշվի առնելով միայն այդ ճանապարհի համար հատուկ ռեժիմը։ Ռուսաստանը պահանջում է իր մասնակցությունը, իսկ Իրանը դեմ է այդ ամենին։ Այս դժվարին պայմաններում էլ բանակցություններ են ընթանում»,- kommersant.ru-ի հետ զրույցում ասել է ադրբեջանցի քաղաքագետ Ֆարհադ Մամեդովը:
Իսկ Իրանի տրանսպորտային ենթակառուցվածքների կառուցման և զարգացման հարցերով փորձագետ Մորթեզա Նասերիանը իրանական Mehr լրատվական գործակալության հետ զրույցում ասել է, որ Բաքվի վերահսկողությամբ միջանցքի բացումը կկտրի Իրանի անմիջական կապը հարևան Հայաստանի հետ: Մինչդեռ պաշտոնական մակարդակով Իրանը միայն մեկ անգամ է ակնհայտ դժգոհություն հայտնել «Զանգեզուրի միջանցքի» նախագծի վերաբերյալ։ Հուլիսին Իրանի հոգևոր առաջնորդ Ալի Խամենեին Նիկոլ Փաշինյանի հետ հանդիպման ժամանակ ասել էր, որ միջանցքը «չի համապատասխանում Հայաստանի շահերին»։
Մյուս հայտարարությունները եղել են շատ ավելի զուսպ: Այսպես, սեպտեմբերի 9-ին Իրանի ԱԳՆ ներկայացուցիչ Նասեր Քանահանին էր որոշել հստակեցնել դիրքորոշումը՝ պարզաբանելով, որ Թեհրանն աջակցում է տարածաշրջանում տրանսպորտային ուղիների վերականգնմանը Հարավային Կովկասի բոլոր երկրների տարածքային ամբողջականության հարգմամբ։ Դիվանագետն ընդգծել էր, որ իրանական կողմը ձգտում է կայուն խաղաղություն պահպանել Հարավային Կովկասում և հանդես է գալիս «3+3» ձևաչափի (Հայաստան, Ադրբեջան, Ռուսաստան + Թուրքիա, Իրան, Վրաստան) կիրառման օգտին: Թեման վերջերս մեկնաբանել էր նաև Իրանի արտգործնախարար Աբբաս Արաղչին՝ ընդգծելով. «Հյուսիսից, հարավից, արևելքից կամ արևմուտքից մեր հարևանների տարածքային ամբողջականությանը սպառնացող ցանկացած սպառնալիք կամ սահմանների վերանայում բացարձակապես անընդունելի է և կարմիր գիծ է Իրանի համար»:
Ընդ որում, ո՛չ նախարարը, ո՛չ էլ նրա տեղակալները քննադատական հայտարարություններ չէին արել Ռուսաստանի Դաշնության կամ Ադրբեջանի հասցեին։ Ադրբեջանցի պատգամավոր Ռասիմ Մուսաբեկովի խոսքով, միջանցքի վերաբերյալ Իրանի պնդումները զուտ տնտեսական բնույթ ունեն, քանի որ Թեհրանը ցանկանում է ստեղծել իր միջանցքը: «Իրանը փոխզիջումային տարբերակ է առաջարկում, դա Արազ գետի իր ափի երկայնքով ճանապարհն է, սակայն ոչ մի քայլ չի ձեռնարկում այդ աշխատանքները սկսելու համար՝ հույս ունենալով, որ Ադրբեջանը նույնպես կֆինանսավորի այդ միջանցքը»,- նշել է պատգամավորը։ Նրա խոսքով, եթե նախագիծն իրագործվի, Իրանը լրացուցիչ լծակներ ձեռք կբերի Բաքվի վրա, քանի որ ցանկացած պահի կկարողանա որոշել՝ թույլ տալ տրանսպորտային փոխադրումներ, թե ոչ։
Մինչդեռ kommersant.ru-ի երևանյան զրուցակից, քաղաքագետ Հրանտ Միքայել յանը համաձայն չէ բացառապես տնտեսական շահերի մասին կարծիքի հետ։ Նրա կարծիքով, «Զանգեզուրի միջանցքի» հետ կապված Իրանի մտահոգությունները կապված են աշխարհաքաղաքական ռիսկերի հետ: «Իրանի ողջ պարագծի երկայնքով բավականին շատ են այն երկրները, որտեղ կա ԱՄՆ-ի լուրջ ազդեցություն կամ անկայունության բարձր մակարդակ։ Ուստի, Իրանն իրեն բավական մեկուսացված և ճնշման տակ է զգում։ Այդ առումով էլ Հայաստանը գրավիչ գործընկեր է թվում։ Միջանցքի կառուցումը ենթադրում է արտատարածքային վերահսկողություն, ինչը նշանակում է Հայաստանի կողմից այդ տարածքի նկատմամբ ինքնիշխանության փաստացի կորուստ։ Ըստ այդմ էլ, այդ համատեքստում Իրանը չափազանց բացասաբար է ընկալում Հայաստանն իրենից կտրելու ցանկացած փորձ»,- կարծիք է հայտնել նա։
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում
