Ինչի դեմ է ուղղված պայքարը
ՎերլուծականՍահմանադրության նախագծի վերաբերյալ քաղաքական ուժերի և անհատների կողմից հնչեցվող իրարամերժ գնահատականների խառնաշփոթում արդեն մի քանի օր է, ինչ փորձում եմ վերլուծել նախագծի ամենաքննարկվող դրույթները, որոնք վերաբերում են կառավարման համակարգի փոփոխմանը: Քանի որ նախագծով առաջարկվող խորհրդարանական կառավարման համակարգում որոշումների կայացումը վերապահվում է խորհրդարանին, ուստի սպասվելիք արդյունքները գնահատելու համար նախ պետք է սկսել սկզբից՝ խորհրդարանի ձևավորումից:
Սահմանադրության նախագծում այս առումով կարևորվում է 89-րդ հոդվածի 3-րդ կետով ամրագրված դրույթը, որը նախատեսում է Ազգային ժողովի ընտրությունները համամասնական ընտրական համակարգով իրականացնելուն և խորհրդարանում կայուն խորհրդարանական մեծամասնություն ձևավորելու պահանջին:
Ամբողջությամբ համամասնական ընտրական համակարգին անցնելու առաջարկը գոհացնում է անգամ ընդդիմադիր քաղաքական ուժերին, քանի որ վերջիններս գիտակցում են ընտրությունների արդյունքների վրա այն զգալի ազդեցությունը, որն գործնականում ունենում էր մեծամասնական ընտրական համակարգը:
Նախորդ ընտրությունների արդյունքներն իսկ վկայում են, որ մեծամասնականով մանդատներ ձեռք բերողը գործող իշխանությունն էր, ինչը ըստ ընդդիմադիր ուժերի տեղի էր ունենում ՀՀԿ ցուցակներից առաջադրվող թեկնածուների ֆինանսական ռեսուրսների և իշխանության ադմինիստրատիվ լծակների հաշվին:
Բավական զարմանալի է այն փաստը, որ գործող իշխանությունը սահմանադրական բարեփոխումներով հրաժարվում է մեծամասնական ընտրական համակարգից, այն դեպքում, երբ այդ նույն համակարգն այս անգամ իրեն բերելու էր առավել շատ մանդատներ խորհրդարանում: Նման ենթադրությունը պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ նախորդ ընտրություններին կուսակցության ղեկավարի անսպառ ֆինանսական լծակների հաշվին որոշ ձայներ ստացած Բարգավաճ Հայաստան կուսակցությունը կորցրել է նախկին ղեկավարին, հետևաբար նաև՝ ֆինանսական ռեսուրսները, և բացի այդ, քաղաքական անսկզբունքայնությամբ պայմանավորված, կուսակցությունը հասարակության հիմնական մասի մոտ ներկայումս ձեռք է բերել ՕԵԿ կուսակցության վարկանշին համարժեք կարգավիճակ:
Ներկայիս Սահմանադրությունը մեծամասնական ընտրական համակարգի հաշվին գործող իշխանությանն ընձեռում է մանդատների ընդհանուր թվի 31.3 տոկոսը տեսականորեն ապահովելու լիարժեք հնարավորություն, որից, փաստորեն, իշխանությունը ցանկանում է հրաժարվել սեփական նախաձեռնությամբ:
Այժմ անցնենք կայուն մեծամասնության ձևավորման դրույթին: Թեև մինչև օրս խորհրդարանում կայուն մեծամասնություն ձևավորելու իրավական պահանջ չի եղել, այնուամենայնիվ կայուն մեծամասնությունը խորհրդարանում միշտ էլ ձևավորվել է, հենց թեկուզև ընտրություններից հետո կազմավորվող կոալիցիաների հաշվին:
Հիմա անդրադառնանք ժողովրդի թիկունքում ընտրություններից հետո կազմավորվող կոալիցիաներին: Բանն այն է, որ շրջանառվող նախագիծը հնարավոր է համարում կուսակցությունների միջև «քաղաքական համագործակցություն»՝ արդար կանոններով, ինչն էլ առաջացրել է պաշտոնների հավակնություններ ունեցող ընդդիմադիրների զայրույթը: Խորհրդարանում կայուն մեծամասնություն ձևավորելու համար քաղաքական ուժերը ստիպված կլինեն նախապես՝ երկրորդ փուլի ընտրություններից առաջ բացահայտել իրենց հնարավոր համագործակցությունն այս կամ այն քաղաքական ուժի հետ: Սա թերևս կարևոր հանգամանք է իշխանության հետ կոալիցիա ձևավորելու որոշ ընդդիմադիր ուժերի արատավոր անցյալի համատեքստում. ընդդիմադիր ուժերը քաղաքական պաշտոնների բաշխմանը մասնակցելու նպատակով այլևս չեն ունենալու ընտրողների թիկունքից ընդդիմությունից դիմության վերափոխվելու հնարավորություն:
Ինչ վերաբերում է կայուն քաղաքական մեծամասնություն ձևավորելու պահանջին, ապա այն բխում է ինչպես օրինաստեղծ գործընթացում, այնպես էլ խորհրդարանական կառավարման համակարգին բնորոշ՝ որոշումներ կայացնելու գործընթացում աշխատանքներն արդյունավետ կազմակերպելու անհրաժեշտությունից:
Բնական է, որ խորհրդարանում կայուն մեծամասնություն չձևավորելու պարագայում խորհրդարանի աշխատանքները, հենց թեկուզև քաղաքական ուժերի քմահաճույքով պայմանավորված, կարող են հատնվել փակուղում՝ երկիրը հասցնելով ճգնաժամի: Կայուն խորհրդարանական մեծամասնությունն այս առումով երկրի կառավարումը ճգնաժամերից ապահովելու նշանակություն ունի, մի բան, որ առաջնահերթ է կիսապատերազմական դրության մեջ գտնվող երկրի համար:
Այժմ անցնենք կառավարման համակարգին: Կիսանախագահական կառավարման համակարգը ենթադրում է հիմնական կառավարման գործիքները մեկ անձի ձեռքում կենտրոնացնելու մեխանիզմ, մինչդեռ խորհրդարանական կառավարման համակարգը ենթադրում է կոլեկտիվ կառավարում: Կոլեկտիվ կառավարման պայմաններում որոշումների կայացման գործընթացում ներառվում է ժողովրդի քվեն սատացած յուրաքանչյուր ներկայացուցիչ /պատգամավոր/: Սրա հաշվին էլ հենց խորհրդարանական կառավարման համակարգը նախագահական կամ կիսանախագահական կառավարման համակարգերի համեմատությամբ դիտվում է առավել ժողովրդավարական:
Ամփոփելով ասվածը, գալիս ենք այն եզրահանգման, որ մեծամասնական ընտրական համակարգից հրաժարումը զրկում է այդ պահին գործող քաղաքական ուժին, ադմինիստրատիվ ռեսուրսներով պայմանավորված, լրացուցիչ ձայներ ունենալու արտոնությունից, իսկ կիսանախագահական կառավարման համակարգից խորհրդարանականի անցումը՝ բնակչության լայն ներկայացվածությամբ երկրի կառավարման հարավորություն է ընձեռում: Ուրեմն ինչի դեմ է պայքարը:
Եթե ժողովուրդն ամբողջ ծավալով օգտվի իր ընտրական իրավունքից, ընտրությունը կատարի գիտակցված և իրապես իր կամքից ելնելով՝ շատ կարճ ժամանակաշրջանում անպայմանորեն կզգա կառավարման համակարգի փոփոխման դրական արդյունքները: