«Ադրբեջանը Արցախի Հանրապետության անկախությունը ճանաչել է դեռևս պատերազմի տարիներին». Արմեն Հարությունյան

ORER.am-ի զրուցակիցն է Հայ-ռուսական համալսարանի քաղաքագիտության ամբիոնի ավագ դասախոս, իրավաբանության մագիստրոս, քաղաքական գիտությունների թեկնածու Արմեն Հարությունյանը:

- Պարոն Հարությունյան, վերջին տարիներին զբաղվել եք Արցախի խնդրով, Հայաստանում ընթացող գործընթացները ի՞նչ ազդեցություն կունենան բանակցային գործընթացի վրա:

- Նախ բանակցային գործընթաց, որպես այդպիսին, այս պահին չկա, 2016թ. ապրիլին հակառակորդի սանձազերծած պատերազմի արդյունքում՝ բանակցային գործընթացը մղվել է սաղմնային փուլ:

Ինձ, իհարկե, իրավունք չեմ վերապահում գնահատելու այն իրավիճակը, որն ունենք բանակցային գործընթացում, բայց գտնում եմ, որ խնդիրը հիմնովին լուծված կլիներ դեռևս 1994թ. և այսօր մտավախություններ չէինք ունենա եթե այն ժամանակվա ռազմա-քաղաքական ղեկավարության քաղաքական փորձը բավարար լիներ և հրադադարի փոխարեն հակառակորդին խաղաղություն պարտադրեինք: Հակարակորդն այն տարիներին շախմատային լեզվով ասած՝ ցուգցվանգի մեջ էր և ստորագրելու էր ցանկացած փաստաթղթի տակ, բայց էնդշպիլում մենք ուղղակի բաց թողեցինք այդ հնարավորությունը:

Միևնույն ժամանակ պետք է փաստեմ, որ մինչ այս պահը Հայաստանում ընթացող գործընթացները միայն ու միայն դրական են անդրադարձել երկրի միջազգային վարկանիշի վրա և եթե հաջորդող օրերին ևս հաջողենք առանց որևէ բախումների և ցնցումների իրավիճակին հանգուցալուծում տալ, բանակցային գործընթացի վերսկսման պարագայում այն միանշանակ դրական ազդեցություն է ունենալու:

- Կարծում եք՝ Ադրբեջանը 1994 թվականին կճանաչե՞ր Արցախի Հանրապետության անկախությունը:

- Ադրբեջանը Արցախի Հանրապետության անկախությունը ճանաչել է դեռևս պատերազմի տարիներին, սակայն, ցավոք սրտի, մեր դիվանագետները, այդքան էլ մեծ կարևորություն չեն տվել այդ փաստին ու երևի թե մինչև այսօր էլ չեն տալիս:

- Ինչպե՞ս:

- Ընդունված կարգ է, երբ պատերազմող պետությունները պատերազմի ընթացքում պայմանավորվածություն են ձեռք բերում մի քանի օրով կամ ժամով կրակի դադարեցման շուրջ: Այսօր Արցախի Հանրապետության անկախության հետ իբր թե չհաշտվող ու Հայաստանի Հանրապետությանը ագրեսոր անվանող մեր հակառակորդ պետությունը բազմիցս կրակի դադարման դիմում-խնդրանքով դիմել է Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության Պաշտպանության բանակի հրամանատարին:

Խնդրում եմ ուշադրություն դարձնել. խնդրանք-հեռապատճեները ուղարկվել են ոչ թե Հայաստանի Հանրապետության Պաշտպանության նախարարին այլ՝ ԼՂՀ պաշտպանության նախարարին: Այսինքն՝ Ադրբեջանը ճանաչել է Արցախի սուբյեկտայնությունը չէ՞: Եթե չեն ճանաչում Արցախի Հանրապետությունը, ինչպե՞ս են բանակցում վերջինի հետ: Հեռապատճեների օրինակները հասանելի են, ես անգամ դրանք տեղադրել եմ դեռևս 2010թ. հրատարկված իմ գրքում:

-Իսկ ի՞նչ ազդեցություն կունենան Հայաստանում ընթացող գործընթացները Արցախի ներքաղաքական կյանքի վրա:

- Քաղաքագիտության մեջ մենք ունենք «խամաճիկ պետություն» հասկացությունը, որով բնութագրվում են բոլոր այն պետությունները, այդ թվում՝ ճանաչված, որոնք վարում են այլ պետությունների կողմից թելադրվող քաղաքականություն: Ադրբեջանական կողմը ջանք, եռանդ, միջոցներ չի խնայում, նույնը Արցախի Հանրապետությանը վերագրելու համար, սակայն Արցախում քաղական իրողությունները այլ են:

Արցախի Հանրապետություններում ընթացող ներքաղաքական գործընթացները անկախ են ինչպես Ադրբեջանից, այնպես էլ՝ մեծ հաշվով, Հայաստանի Հանարապետությունում ընթացող ներքաղաքական գործընթացներից: Սա է իրականությունը և սա ևս մենք պարտավոր ենք ճիշտ ձևով մատուցել միջազգային հանրությանը:

Տեսե՛ք ընդամենը բերեմ երկու օրինակ, որոնց ես անդրադարձել եմ իմ թեկնածուական ատենախոսության մեջ դեռ այն ժամանակ, երբ Արցախում սկսվել էին լուրեր տարածվել հնարավոր սահմանադրական բարեփոխումների մասին: Հայաստանի Հանրապետությունը գնաց կառավարման խորհրդարանական մոդելի ճանապարհով ու, առաջին հայացքից, թվում էր թե չճանաչվածության առկայության պարագայում Հայաստանի Հանրապետության հետ սինխրոն հարաբերություններ ապահովելու համար Արցախի Հանրապետությունը ևս պետք է գնա նույն ճանապարհով, սակայն մենք հիմնավորեցինք, որ Արցախը չի կարող իրեն նման շռայլություն թույլ տալ:

Ի վերջո, Արցախը գնաց կառավարման նախագահական մոդելի ճանապարհով, ինչը և ճիշտ էր և բխում էր Արցախի Հանրապետության առջև ծառացած մարտահրավերներին ըստ արժանվույն դիմակայելու տրամաբանությունից: Երկրորդ, նույն քաղաքական ուժը կարող է Հայաստանի Հանրապետությունում լինել ընդդիմություն, Արցախում՝ իշխանության մաս կազմել: Ասածիս վառ օրինակ կարող է հանդիսանալ ՀՅԴ օրինակը:

Հայտնի գործընթացների արդյունքում՝ տևական ժամանակ Դաշնակցությունը Հայաստանում ընդդիմություն էր, Արցախում՝ ոչ, իշխանության մաս է կազմել: Սա քաղաքական համակարգի անկախության բնական օրինակ է, որը պետք է ներկայացնել, բայց մենք չենք արել և մեր քաղաքական անհեռատեսության պատճառով՝ Արցախի Հանրապետությունը անգամ դուրս է մղվել բանակցային գործընթացից: Հուսանք, որ հաջորդ բոլոր պատասխանատուները ուշադրություն կդարձնեն նաև այս հանգամանքին:

- Ի՞նչ եք կարծում միջազգային հանրությունը ի վերջո կճանաչի Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքը:

- Մինչև ազգի ինքնորոշման իրավունքի իրացումը Արցախի Հանրապետության ժողովուրդը ունի մարդկության, թերևս, ամենակարևոր իրավունքի՝ կյանքի իրավունքի իրացման խնդիր: Արցախցու կյանքի իրավունքի իրացումը անհամատեղելի է Ադրբեջանի կազմում, ադրբեջանցու կողքին: Դրա մասին են վկայում և 80-ականների իրադարցությունները, և ռամիլսաֆարովների օրինակները, և 2016թ. ապրիլին հակառակորդի սանձարձակած քառորյա պատերազմը ու դրա ընթացքում կատարված վայրագությունները:

Սա կարևոր խնդիր է, ինչին պետք է մեր դիվանագիտական կորպուսը մեծ ուշադրություն դարձնի, չի կարելի փորձել կոնկրետ խնդիրը հարմարացնել միջազգային իրավունքի այս կամ այն սկզբունքին: Ազգերի ինքնորոշման իրավունքի սկզբունքը անկյունաքարային նշանակություն ունի, բայց Արցախի ժողովրդի պարագայում մինչ այդ իրավունքի իրացումը էլ ավելի կարևոր իրավունք էր վտանգված և կյանքի իրավունքի իրացմանը հակառակորդի կողմից խոչընդոտելու արդյունքում է նաև Արցախի ժողովուրդը իրացրել ինքնորոշվելու իրավունքը, որը հետդարձի ճանապարհ չունի:

Սա, կարծում եմ, պետք է ըստ արժանվույն ներկայացվի միջազգային հարթակներում: Բացի այդ, մենք պետք է կարողանանք միջազգային ամբիոններից ճիշտ ներկայացնել խնդիրը, իրավիճակից անտեղյակ ամերիկացին, եվրոպացին ճիշտ չեն ընկալում իրական խնդիրը։ Դրանից էլ գալիս է հաջորդ խնդիրը, ադրբեջանցիները նավթադոլարների հաշվին կարողանում են այլ իրականություն ներկայացնել:

- Բայց ադրբեջանական կողմն էլ տարածքային ամբողջականության սկզբունքին է հղում անում:

- Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը ճանաչում է ողջ աշխարհը, այդ թվում՝ Հայաստանի Հանրապետությունը, բայց Արցախի Հանրապետությունը ի՞նչ կապ ունի Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության հետ: Արցախը չի եղել անկախ Ադրբեջանի կազմում՝ ո՛չ 1918թ, ո՛չ 1918-1920թթ.: Ադրբեջանը Խորհրդային Միության փլուզումից հետո հայտարարել է թե 1918-1920թթ. Ադրբեջանի Հանրապետության իրավահաջորդն է չէ՞, այդ դեպքում էլ ինչ տարածքային ամբողջականության մասին է խոսքը:

Բացի այդ, հարցը դիտարկենք սահմանադրաիրավական տեսանկյունից, ո՛չ միջազգային իրավունքի: 1991թ. Ադրբեջանը առանձին իր տարածքում է անկախության հանրաքվե անցկացրել, Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության ժողովուրդը՝ իր: Երկու պետություններն էլ հավասար իրավունքով անկախացել են Խորհրդային Միությունից:

Խնդրում եմ ուշադրություն դարձրե՛ք Ադրբեջանի հանրաքվեն Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության տարածքում չի անցել, իսկ եթե չի անցել, ինչպե՞ս կարող է Ադրբեջանի Հանրապետության իշխանությունը տարածվել Արցախի վրա: