«3+2» տարածաշրջանային առաջին հանդիպումը Մոսկվայում. ի՞նչ խնդիր է լուծելու նոր մեխանիզմը
PoliticsԹուրքիայի և Ադրբեջանի նախաձեռնությամբ ձևավորվող տարածաշրջանային «3+3» խորհրդատվական ձևաչափով առաջին հանդիպումը կայացավ նախօրեին Մոսկվայում:
Հանդիպումը կայացել է Հայաստանի, Ռուսաստանի, Թուրքիայի, Իրանի, Ադրբեջանի ԱԳ փոխնախարարների մակարդակով: Հայաստանն այդ հանդիպմանը ևս ներկայանում է փոխնախարարի մակարդակով, սակայն չի հստակեցվում, թե փոխնախարարներից ով է մասնակցում ձևաչափի հանդիպմանը: Ադրբեջանը ներկայացնում է Խալաֆ Խալաֆովը, ՌԴ-ն՝ Անդրեյ Ռուդենկոն, Թուրքիան՝ Սեդաթ Օնալը: Սակայն հայտնի է, որ դեկտեմբերի 10-ին Հայաստանի ԱԳ նախարարի տեղակալ Վահե Գևորգյանը Մոսկվայում հանդիպել է ՌԴ ԱԳ նախարարի տեղակալ Ալեքսեյ Ռուդենկոյի հետ: Չի բացառվում, որ հանդիպմանը մասնակցել է Վահե Գևորգյանը:
«3+3» ձևաչափի ստեղծման մտադրության մասին Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիբ Էրդողանը և Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը հայտարարել էին դեռևս 1 տարի առաջ՝ 2020 թվականի դեկտեմբերի 10-ին: Ադրբեջանում կազմակերպված հաղթական զորահանդեսի ընթացքում Էրդողանը հայտարարել էր, թե քննարկվում է Հարավային Կովկասում համագործակցության վեցակողմ հարթակի ստեղծման հնարավորությունը։ Ի սկզբանե նախատեսվում էր, որ ձևաչափի ստեղծման պարագայում դրան կանդամակցեն Հայաստանը, Ադրբեջանը, Վրաստանը, Թուրքիան, Իրանը և Ռուսաստանը։ Այն զբաղվելու է Հարավային Կովկասում հաղորդակցային և տնտեսական կապերի ապաշրջափակմամբ, սակայն Նիկոլ Փաշինյանը նշում է, որ պետք է հստակեցնել այդ ձևաչափի գործունեության ոլորտները, քանի որ հայկական կողմը դեմ է, որպեսզի քննարկվեն հարցեր, որոնք քննարկվում են այլ ձևաչափերում:
Սակայն հետպատերազմյան՝ փոխվարչապետերի մակարդակով եռակողմ հանձնաժողովն արդեն իսկ քննարկում է տարածաշրջանի ապաշրջափակման հարցերը, ուստի դեռ չի հաղորդվում, թե իրականում հարցերի ինչ փունջ կքննարկի ձևաչափը: Հարկ է հիշեցնել, որ Իրանը ողջունել էր նախաձեռնությունը՝ նշելով, որ պատրաստ է քայլեր ձեռնարկել տարածաշրջանում խաղաղության ամրապնդման գործում։ ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը ևս նշել էր նախաձեռնության վերաբերյալ Ռուսաստանի հետաքրքրվածության մասին՝ հայտարարելով, որ աշխատում են հայկական կողմի հետ։ Վրաստանի ԱԳ նախարարությունը հայտարարել էր, որ այդ երկիրը որևէ ձևաչափով հետաքրքրված չէ մասնակցել «3+3» ձևաչափում՝ որպես պատճառ նշելով Ռուսաստանի մասնակցությունը, և Վրաստանն ի վերջո հրաժարվեց մասնակցել աշխատանքներին, թեև ձևաչափը դեռ ներկայացվում է՝ որպես «3+3» և ոչ՝ «3+2»:
Ավելի առարկայական կերպով այս հարթակի մասին խոսվեց, երբ 2021 թվականի հունիսի 15-ին Թուրքիայի նախագահի գլխավորած պատվիրակությունը պաշտոնական այցով մեկնեց Շուշի, որտեղ Ադրբեջանի նախագահի հետ ստորագրվեց «Ադրբեջանի և Թուրքիայի հանրապետությունների միջև դաշնակցային հարաբերությունների մասին Շուշիի հռչակագիրը»։
Այդ միջոցառման ընթացքում Էրդողանը ևս մեկ անգամ կրկնեց թուրքական կողմի առաջարկությունը՝ տարածաշրջանում խաղաղություն հաստատելու համար վեցակողմ հարթակ ստեղծելու մասին։ Ըստ Էրդողանի՝ ինքը, Ալիևը և ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը պատրաստակամ են հարթակի շրջանակներում խաղաղության հասնելու համար անել հնարավորը։ Սակայն Վրաստանի դիմադրության ֆոնին ՌԴ-ն, որպես հարթակի մասնակից կողմ, ավելի պասիվ դիրքորոշում ստանձնեց: «Շուշիի հռչակագրից» հետո սկսեցին Երևան-Անկարա թույլ ազդանշաններ հարաբերությունների կարգավորման գործընթաց սկսելու մասին, Էրդողանը առիթներ ունեցավ ներկայացնել իր մոտեցումները, ավելի ճիշտ՝ նախապայմանները, և ամիսներ անց՝ մասնավորապես նոյեմբերի կեսին, հայտնի դարձավ, որ Երևանը դիմել է Մոսկվային՝ միջնորդելու հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործում:
Ավելի վաղ ֆրանսիական հեղինակավոր «Լը Ֆիգարո» (Le Figaro) օրաթերթի հետ զրույցում ՀՀ ԱԳ նախարար Արարատ Միրզոյանն ասել էր, որ պատրաստ են կարգավորել մեր հարաբերություններն առանց նախապայմանների՝ չնայած Արցախի դեմ պատերազմի ընթացքում Թուրքիայի կողմից Ադրբեջանին ցուցաբերված հսկայական աջակցությանը՝ ինչպես քաղաքական առումով, այնպես էլ՝ սպառազինության մատակարարմամբ և հազարավոր օտարերկրյա վարձկանների տեղակայմամբ։ «Մենք դրական ազդակներ ենք ստացել Թուրքիայի կողմից երկխոսությունը վերաբացելու ուղղությամբ, բայց այն խրթին է մնում։ Անկարան նոր պայմաններ է առաջադրում։ Դրանց թվում Ադրբեջանը և Նախիջևանը կապող «միջանցքն» է։ Դա բացարձակապես չի կարող քննարկման առարկա լինել»,- ասել էր Միրզոյանը:
Վրացի վերլուծաբան Սոսո Ցինցաձեն «168 Ժամ»-ի հետ զրույցում ասաց, որ այդ հարթակի համար գլխավոր թեման տեսնում է տարածաշրջանային կապուղիների ապաշրջափակումը, որը գուցե պահանջում է նման հարթակով աշխատանք, քանի որ տարածաշրջանային ճանապարհներն անցնում են այս բոլոր երկրներով: Վրաստանի պարագան՝ չմասնակցությունը, նրա խոսքով, շատ պարզ է:
«Ինչպես տեսնում եք, Վրաստանն արդյունավետ աշխատում է՝ նույնիսկ առանց այդ հարթակի, աշխատում է Իրանի, Ադրբեջանի, Հայաստանի, Թուրքիայի հետ: Ադրբեջանն ու Իրանն օրերս համաձայնությունների եկան տրանսպորտային միջանցքի շուրջ, որին նաև Վրաստանն է տվել իր համաձայնությունը․ ըստ էության դա եռակողմ տրանսպորտային միջանցք է: Ի՞նչ կարիք կա, որպեսզի Վրաստանը մասնակցի մի ձևաչափի, որում Ռուսաստանն է, որը խախտել է Վրաստանի տարածքային ամբողջականությունը: Ռուսաստանը շահագրգիռ է այս ձևաչափում, Ռուսաստանն իր ակնկալիքներն ունի, որոնցից մեկն Աբխազական երկաթուղին է, առանց Վրաստանի համաձայնության՝ դա անիրագործելի ծրագիր է, և Ռուսաստանի շահագրգռությունն էապես նվազում է այս հարթակի հանդեպ, երբ չկա Վրաստանը: Նախնական ակնկալիքներն այն են, որ Թուրքիան կամ գուցե Հայաստանը կկարողանան միջնորդել, որպեսզի Վրաստանը համոզվի միանալ այս հարթակին, իր հերթին՝ Վրաստանը միջնորդի հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման հարցում: Պատահական չէր այն դրվագը, որն առնչվում էր Գարիբաշվիլիի՝ Էրդողան-Փաշինյան հանդիպման վերաբերյալ միջնորդությանը: Սակայն կարծես այս ճանապարհով չհաջողվեց ներքաշել Վրաստանին»,- ասաց Ցինցաձեն՝ շարունակելով, որ Ռուսաստանն ամեն դեպքում չի հրաժարվում Վրաստանին այս հարթակ ներքաշելու իր ձգտումից:
Դրա ապացույցը, նրա խոսքով, այն է, որ ձևաչափի անունը չի փոխվում, հարթակն անընդհատ պաշտոնական տեքստերում ներկայացվում է ոչ թե՝ որպես հնգակողմ, այլ՝ վեցակողմ:
Նա նաև հիշեցրեց, որ այս օրերին Աբխազիայից սահմանազատման խնդրանքներ են գալիս Վրաստան: «Սրանք ևս պատահական չեն: Գիտենք, թե դրանք որտեղից և ինչպես են ուղղորդվում, ինչ նպատակների են ծառայում: Այսօր Վրաստանն իր շահերից ելնելով՝ որոշում է կայացրել, սակայն Վրաստանը կարևորում է մյուս հարևանների հետ բազմաձևաչափ աշխատանքը, և դրականն այն է, որ այս իրավիճակում այն հաջողվում է իրագործել: Վրաստանի համար այդ ձևաչափը պարտադիր բնույթ չի կրում: Բայց հասկանալի է, որ Ռուսաստանն այս ձևաչափում աշխատանքը սկսում է հիասթափված, քանի որ Վրաստանը չի մասնակցում: Մնացած երկրները, կարծում եմ, հաջողությամբ կքննարկեն թե՛ հարաբերությունների, թե՛ ճանապարհների հարցերը: Թուրքիան և Ադրբեջանը սրա միջոցով կփորձեն ակտիվացնել իրենց շփումները Հայաստանի հետ, ավելի դյուրացնել երկխոսությունը: Թե ինչ արդյունավետությամբ այն կգործի՝ բարդ է ասելը։ Կքննարկվի գլխավորապես Նախիջևանի ճանապարհի կամ միջանցքի հարցը, թող աշխատեն՝ կտեսնենք»,- ասաց նա:
