Մաս առաջին
Չափազանցություն չի լինի ասելը, որ Ուկրաինայի ու Ղրիմի շուրջ նյութերը լատինաամերիկյան ինչպես տպագիր մամուլում, այնպես էլ ցանցային ԶԼՄ-ներում, աչքի են ընկել և աննախադեպ պահանջարկով` ապահովելով դրանով լայն տեսակային ու բովանդակային բազմազանություն: Հրապարակումներն այս թեմայով հաշվվել ու հաշվվում են հազարներով, ինչը այնքան էլ բնութագրական չէ այս տարածաշրջանում միջազգային խնդիրենր հանդեպ եղած հանրային հետաքրքրության համար, քանի որ մեր մոլորակի այս տարածաշրջանում ավանդաբար հետաքրքրություն է ցուցաբերվում այն սյուժեների հանդեպ, որոնց հետ տարածաշրջանի երկրների շահերը շոշափվում են: Այս ամենով հանդերձ, սակայն, այն է հետաքրքրականը, որ տեղեկատվական հոսքը արդեն տևական ժամանակ է չի դադարում և առաջատար լատինաամերիկյան ԶԼՄ-ները շարունակում են հարաբերաբար օպերատիվ ձևով արձագանքել Մոսկվայից, Կիևից, Ուկրաինայի արևելյան ու հարավային շրջաններից և Ղրիմից գնացող ինֆորմացիային:
Այս ողջ տեղեկատվական հոսքը, որ ամեն վայրկյան լրանում է նորանոր հրապարակումներով ու արդեն եղած զանգվածը կարելի է բաժանել երեք հիմնական մասերի`
1) լրատվական գործակալությունների հաղորդագրություններ,
2) լատինաամերիկյան հեղինակների մեկնաբանություններ ու վերլուծություններ
3) Ամերիկյան ու Արևմտաեվրոպական ԶԼՄ-ներում հրապարակված նյութերի վերահրապարակում թարգմանաբար, որոնք որպես կանոն գրված են հայտնի ու հեղինակավոր քաղաքական գործիչների կամ վերլուծաբանների կողմից:
Այս խճանկարը լրացնում են նաև ռուսական ծագման իսպաներեն, անգլերեն ու պորտուգալերեն լեզուներով մատուցվող լրահոսը, որին ցանկության դեպքում լիակատար հասանելիություն ունեն լատինաամերիկյան ընթերցողը, ունկնդիրն ու ակնդիրը:
Արդյունքում, տարածաշրջանի բնակիչները ստանում են բավականին լիարժեք, բազմազան ու բազմաբովանդակ տեղեկատվություն, որը լիովին թույլ է տալիս ստանալ հստակ պատկերացում կազմել հիմնախնդրի պատճառների, զարգացումների, միտումների ու հեռանկարների վերաբերյալ:
Այս ողջ տեղեկատվական զանգվածից եթե առանձնացնենք բուն լատինաամերիկացի մասնագետների հիմնական հրապարակումները, ապա կարելի է հետևյալ դիտարկումներին ու եզրակացություններին հանգել.
Նախ և առաջ տարածաշրջանի երկրների քաղաքական մեկնաբանների ու վերլուծաբանների շրջանակներից առանձնանում է մի խումբ, ովքեր մշտական կերպով իրենց ուշադրության կենտրոնում էին պահում զարգացող դեպքերն ու իրադարձությունները Ուկրաինայում ու մշտապես վերլուծում էին Ուկրաինական իրադարձությունների էվոլյուցիան ու ռուս-ուկրաինական հարաբերություններն ու խնդիրները: Որպես օրինակ կարելի է հիշատակել կոլումբիական առաջատար «El Tiempo» պարբերականի մեկնաբան Աբել Վեյգու Կոպոյին, մեքսիակական հայտնի «La Razón» թերթի կոլումնիստ Ռաֆայել Ռոհասին, և պերուացի հայտնի միջազգայնագետ հետազոտող Ֆարիդա Կահատային, ով հրապարակվում է ազդեցիկ ու հեղինակավոր «América Economía» ամսագրի էջերում:
Ապա նաև կարելի է առանձնացնել առավել հետաքրքրություն ներկայացնող մեկնաբանություններն ու վերլուծական հոդվածները` հեղինակված լատինաամերիկացի հեղինակների կողմից, ովքեր, ի պատիվ իրենց, բավական համարժեք են ներկայացրել ու ներկայացնում ճգնաժամի առաջացումն ու զարգացումը:
Մաս երկրորդ
Ուկրաինական ճգնաժամի ու Ռուս Ուկրաինական հարաբերությունների ներկա վիճակի սեփական մեկնաբանություններում ու վերլուծություններում լատինաամերիկյան քաղաքագիտական ու վերլուծական-լրագրողական շրջանակների մոտեցումների մեջ ուշագրավ է այն գիծը, որը ըստ էության որդեգրել են ու հաստատուն քայլերով զարգացնում են. այն է` առավելագույնս ուսումնասիրվող հիմնահարցը դիտարկել գլոբալ կամ համաշխարհային աշխարհաքաղաքական պրոցեներիհամատեքստում. այն համարելոց մեծ աշխարհաքաղաքական խաղի մի փուլ և փորձել գտնել վկայություններ համաշխարհային թատերաբեմին տեղի ունեցող նոր գործընթացների, որոնք արդեն ինքնին շոշափում են աշխարհի գրեթե բոլոր երկրների տնտեսական ու քաղաքական շահերը:
Լատինաամերիկյան հեղինակները մեծավ մասամբ համամիտ են այն տեսակետի հետ, որ հետդարձը կամ հետընթաց քայլը դեպի անցյալ, դեպի գաղափարական երկբևեռություն, կարող է առհասարակ դրական հետք թողնել միջազգային հարաբերությունների ոլորտի վրա, ինչպես ամբողջ աշխարհում, այնպես էլ Լատինական Ամերիկայում: Սակայն և համամիտ են, որ տասնամյակներ ձգվող գաղափարական առճակատման ավարտը այդ պատմությանն առհասարակ վերջ չդրեց, չբերեց այն բանին, որ համաշխարհային ու տարածաշրջանային առաջատարները վերջ տային ռազմա-քաղաքական և ֆինանսա-տնտեսական ոլորտներում ազդեցության գոտիների ընդարձկամ համար իրենց մղած պայքարին: “Այն չէ, թե Սառը պատերազմը հետ վերադառնում, ըստ էության այն երբեք չի էլ ավարտվել, եթե այն դիտարկում ենք ոչ թե գաղափարախոսական, այլ աշխարհաքաղաքական ետնապլանով”,- գրում է Ռ. Ռոհասը:
Ուշագրավ է այն, որ լատինաամերիկյան հեղինակները փորձում են նաև ցուցհանել “Ղրիմյան հարցում” և առհասարակ Կիևի նկատմամբ Մոսկվայի վարած քաղաքականության արմատները: Այս առթիվ Ֆ. Կահատը գրում է, որ ԽՍՀՄ փլուզումից հետո Ռուսաստանը չկարողացավ դիմագրավել ՆԱՏՕ-ի և ԵՄ` դեպի արևելք շարժին ու ընդարձակմանը ու չկարողացավ խանգարել նախկին ԽՍՀՄ արևելաեվրոպական դաշնակիցների ու Բալթիկայի երկրների` այդ կառույցների անդամագրմանը: Սակայն, ինչպես Կահատն է նկատում, ռուսական իշխանությունները այն հույսն ունեին, թե Արևմուտքը չի հատի “կարմիր գիծը” ու քայլեր չի ձեռնարկի, որոնք հետխորհրդային տարածքում Ռուսաստանի հիմնական գործընկեր Ուկրաինային կանջատեին և քաղաքականապես և տնտեսապես Ռուսաստանից: Ու երբ այդ կուրսն այնուամենայնիվ սկսեց “միս ու արյուն դառնալ”, Վ. Յանուկոցիչն ուղղակի պաշտոնանկ արվեց ու Կիևի նոր իշխանությունները արևմտամետ քաղաքական ընթացք որդեգրեցին: Մոսկվան արագագործության վրա խաղալով հաշված օրերի ընթացքում իրեն միացրեց Ղրիմը, որպեսզի “Ուկրաինայի կորստով կրած վնասները նվազեցնի”: Սակայն չի կարելի կարծել, թե Ուկրաինան, խզելով իր ավանդական կապերը ՌԴ հետ շահեկան դիրքերում հայտնվեց: Նույնիսկ ավելին, երկիրը այս պահին բավական անկայուն վիճակում է: Ա. Վեյգի-Կոպոյի կարծիքով “իրականությունն այն է, որ Ուկրաինան այլևս դադարել է տերն ու տնօրինողը լինել սեփական ճակատագրի ու նույնիսկ ինքն իրեն էլ հաշիվ չի տալիս, թե դեպի ուր է գնում”: Ա. Վեյգի Կոպոյի գնահատականի համաձայն` “վիճակը նետված է” ու երկիրը գլորվում է դեպի անդունդը սրընթաց արագությամբ:
“Կրակին յուղ է լցնում” արգենտինացի լրագրող Ռուբեն Հիլեմին` Բուենոսայրեսյան ազդեցիկ «La Nación» թերթի էջերում (ի դեպ հայաստանյան ընթերցողը այս պարբերականին ծանոթ դարձավ ՀՀ նախագահի վերջին հարավամերիկյան տուրնեի ժամանակ Ս. Սարգսյանի տված հայտնի հարցազրույցով): Ռ. Հիլեմին հիշեցնում է, որ Ուկրաինայի պետական սահմանները «շատ ավելի արհեստական բնույթ ունեն» և չեն համապատասխանում պատմական ընթացքով ձևավորված իրականությանն ու վերջինիս բաղադրիչ իրողություններին, ինչպես օրինակ` երկրի քաղաքացիների ազգային կազմին:
Լատինաամերիկյան ԶԼՄ-ները բավականին լուրջ ուշադրություն են հատկացնում Ռուս-Ուկրաինական առճակատման աշխարհաքաղաքական ասպեկտներին: Ուսումնասիրության առարկա դարձնելով Ղրիմի վերամիավորումը ՌԴ հետ` Ֆ. Կահատը արձանագրում է, որ տվյալ դեպքում Ռուսաստանի նախագահ Վ. Պուտինը դրսևորեց իրեն որպես realpolitik-ի անգերազանցելի վարպետ: Ընդ որում, ռուսական պետության ղեկավարի հիասքանչ տակտիկական հնարամտությունը զուգորդվեց այս դեպքում նաև ռազմավարական բարդությունների հետ քանի որ Ղրիմի վերամիավորումով Ռուսատսանը փաստացի ժառանգեց ոչ քիչ թվով քաղաքական, տնտեսական, հումանիտար պրոբլեմներ, որոնք կային թերակղզում և որոնց լուծմամբ այլևս Մոսկվան պիտի զբաղվի, որպես այդ բավական ծանր լուծն իր ուսերին առած մեկը: «Բացի այդ,-ընդգծում է հեղինակը,- հակառուսական պատժամիջոցների մեխանիզմը գործարկելով Արևմուտքը «հաշիվ է ներկայացնում Մոսկվային» առ այն, որ ոչ-հեռավոր կամ տեսանելի ապագայում, կարող է վատթարանալ ՌԴ տնտեսական ու ֆինանսական վիճակը և արդյունքում հանգեցնել երկրի սոցիալ-քաղաքական կայունության քայքայմանը»:
Վերլուծելով ռուս-ուկրաինական ճգնաժամի աշխարհաքաղաքական հետևանքները` Ռ. Ռոհասը բավական նետրիվալ տեսակետ է ներկայացրել շրջանառության, ըստ որի «Ռուսաստանի թնմական քաղաքականությունը Ուկրաինայի հանդեպ դաշինքի մեջ միավորեց ԱՄՆ-ն ու Եվրոպան, մի բան, որ դեռ ամիսներ առաջ համարվում էր անհնարին Էդուարդ Սնոուդենի մերկացումներով պայմանավորված հետախուզական սկանդալներով պայմանավորված»: Արդյունքում Ռուսաստանը ստիպված է լինելու միայնակ դիմադարձել այս ճգնաժամին, որը եթե նույնիսկ պատերազմով չավարտվի, այնուամենայնիվ կթուլացնի Ուկրաինայում և առհասարակ Արևելյան Եվրոպայում ռուսական դիրքերն ու ազդեցությունը: Ըստ Ռոհասի, սա հենց այն գինը կլինի, որը կվճարի Ռուսաստանը Ղրիմի միացման ու Ուկրաինայի հարավային ու արևելյան շրջաններում տեղի ունեցող ներքաղաքական պրոցեսներին միջամտելու համար:
Լրիվ այլ է արգենտինացի լրագրող Լուիս Կորրադինիի կարծիքը այս հարցում: Կորրադինին գրում է, որ Բրյուսելի ու Վաշինգթոնի միջև փոխադարձ համաձայնությամբ ձեռք բերված տնտեսական պատժամիջոցները «այնքան էլ չեն անհանգստացնում Ռուսաստանին»: Վերջինս գտնում է, որ Կրեմլի ինքնավստահ քաղաքական գիծն ու կեցվածքը Կիևի նկատմամբ պայմանավորված է երկրում առկա ավելի քան բավարար ֆինանսական ռեսուրսներով, որոնք թույլ կտան նրան դիմադարձել Արևմտյան բոյկոտին: Սակայն,- շարունակում է նա,- իրավիճակը կարող է Ռուսաստանի համար նկատելիորեն վատանալ, եթե Միացյալ Նահանգները և ԵՄ-ն ապագայում կարողանան կրճատել ածխաջրածինների ներկրումը, որը և հանդիսանում է ռուսական տնտեսության ու բարեկեցության հիմքը:
Մի շարք լատինաամերիկյան մասնագետների կարծիքով Ուկրաինայի ու Ղրիմի շուրջ ընթացող իրադարձությունները պետք է դիտարկել Ռուսաստան – Արևմուտք, ԵՄ և ԱՄՆ, աճող առճակատման համատեքստում: Ընդ որում հաճախ էլ ընդգծվում է, որ հակամարտության մեջ ներքաշված յուրաքանչյուր կողմ նպատակ է դրել իր առաջ Կիևը ներգրավել սեփական աշխարհաքաղաքական ոլորտի ու ծրագրերի ուղեծիր, ու հասնել այն բանին, որ Կիևը ինտեգրվի երկու հիմնական ինտեգրացիոն համակարգերից մեկին` ԵՄ-ին կամ ԵԱՏՄ-ին:
Այսպես, արգենտինացի քաղաքագետ Օսկար Օնյատիվիի կարծիքով, ով հատուկ ուսումանսիրություն էր պատրաստել ուկրաինական ճգնաժամի վերաբերյալ, Ուկրաինան հիմնական օղակն էր «Արևելյան գործընկերության» ծրագրի և դա այդպես էր ոչ միայն այն բանի համար, որ Արևելյան Եվրոպայի խոշորագույն պետությունն էր, այլև աշխարհաքաղաքական նշանակության համար, որպիսին նա ուներ Ռուսաստանի ախարհաքաղաքական շահերի դիտանկյունից:
«Ռուսները,- գրում է մեքսիակցի փորձագետ Աբել Պերես-Ռոհասը,- ուկրաինական դեպքերը դիտարկում են որպես եվրոպացիների, հասկացի նաև ամերիկացիների կողմից ներխուժում ռուսական արևմտյան բակ ու համարում են դա սադրանք, որին ուղղակի անկարելի է համարժեք պատասխան չտալը» (Ըստ այսմ, լատինաամերիկյան հեղինակները հաճախ են հիշում Զ. Բժեզինսկու հայտնի թեզը այն մասին, թե առանց Ուկրաինայի Ռուսաստանը դադարում է լինել կայսրություն, իսկ Ուկրաինայի հետ այն ինքնաբերաբար վերածվում է կայսրության):Չիլիի համալսարանի միջազգային ուսումնասիրությունների կենտրոնի պրոֆեսոր Հիլբերտո Արանդայի կործիքով, Մոսկվան Ղրիմը իր իշխանության ներքո վերադարձնելով խոշոր աշխարհաքաղաքական հաղթանակ տոնեց, որը Արևմտյան պետությունները դեռ պետք է “մարսեն”: “Այսօր Ղրիմն հանդիսանում է ՌԴ մի մասը և վերջինիս ֆորպոստն է Սև ծովում: Սա իրականություն է, ուզենք կամ չուզենք և պետք է ընդունել, քանի որ հետադարձ քայլ պարզապես չկա”: Այս տեսակետին համակարծիք է նաև մեքսիակական վերլուծաբան Մեքսիկայի նախկին արտաքին գործերի նախարար Խորխե Կաստանյեդան, ով մասնավորապես ընդգծում է. “Դատելով ամեն ինչից, միջազգային հանրությունն հաշտվել է ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի կողմից Ղրիմում “հողերի զավթման” փաստի հետ, ինչպես նշեց ԱՄՆ փոխնախագահ Ջո Բայդընը: Եթե Պուտինը որոշել է, որ կվերցնի իր վրա այդ արարքի հետևանքները, ապա ԱՄՆ-ն, ԵՄ-ն ու ՄԱԿ-ը դժվար թե կարողանան ինչ որ բան փոխել”:
Մաս երրորդ
Հակամարտության կոնֆլիկը ռուս-ուկրաինական հարաբերությունների ապագայի հեռանկարի ֆոնին
Ռուս-ՈՒկրաինական հարաբերություններին անդրադարձող լատինաամերիկյան որոշ վերլուծաբաններ,քաղաքագետներ ու փորձագետ միջազգայնագետներ, վերլուծելով ռուս-ուկրաինական հակամարտության ծագումն ու արմատները, հիմնական ուշադրություն են հատկացնում Ռուսաստանի ու Ուկրաինայի հարաբերություններին ու կանխատեսումներ անում դրանց հետագա զարգացման հետ կապված: Բավական շատ են այն տեսակետի կողմնակիցները, ովքեր գտնում են, որ նվաճելով Ղրիմը, Մոսկվան անխուսափելիորեն կկորցնի Կիևի քաղաքականության նկատմամբ իր ազդեցությունը և իրենից կվանի որ միայն տեղի վերնախավին, այլ նաև ուկրաինացիների մեծամասնությանը, ու կդրդի այդպիսով ավելի սերտ հարաբաերությունների մշակմանը ԵՄ-ի և ՆԱՏՕ-ի հետ: Միաժամանակ Ուկրաինայի հետ առճակատման էսկալացիան կարող է վատ անդրադարձ ունենալ ՌԴ-ի և ԱՊՀ մի շարք պետությունների հետ ունեցած հարաբերությունների վրա: Մյուս կողմից, նկատելի է այն փաստը, որ Ուկրաինան հայտնվելով երկու տարածաշրջանային ինտեգրացիոն բևեռների միջև սեղմված վիճակում, կարող է ճակատագրական սխալ գործել Ռուսաստանի հետ համագործակցությունը խզելու դեպքում: Ստեղծված իրավիճակում Կիևից պահանջվում է այն, ինչ Ռ. Ռոհասը ճշմարիտ կերպով անվանել է “աշխարհաքաղաքական ողջամտություն”:
Հետաքրքրականն այն է, որ լատինաամերիկյան ինչպես լսարանն է հետաքրքրված ռուս-ուկրաինական հակամարտությամբ, այնպես էլ քաղաքագիտական ու վերլուծական շրջանակները պատրաստակամ են քննարեկոլւ ստեղծված իրավիճակն ու իրենց լուծման տարբերակներն առաջարկելու իրենց ողջ բազմակարծությամբ ու բազմազանությամբ հանդերձ:
Արեգ Հարությունյան
Old Yerevan: IDBank’s New Branch in an Exclusive Format
AraratBank and SIA: Ongoing Partnership for Social Entrepreneurship
Ucom and SunChild NGO have installed a following solar power plant in Chakaten settlement
Ucom and Impact Hub Yerevan Launch the Ucom Fellowship Incubation Program
Armenia hosts the most prestigious International CMC Conference and the "Constantinus" Award Ceremony
Nokia and Team Telecom Armenia bring 25G PON commercial services to customers across Armenia
The Power of One Dram to "Moonk" technoschool
Ucom and SunChild NGO Bring Renewable Energy to Syunik's Borderline Regions
Incredibly long: Rocket Line 0% now for 12 months
Junius: A Financial Literacy Game in the Idram Junior App
Around 100,000 households are making use of Team's Internet;
2nd quarter indicators
New IDBank Branch in the City of Hrazdan
Ucom Successfully Concludes uGeneration Summer Internship Program
IDBank and Idram at the "Horizon" Camp: The Power of One Dram
Converse Bank has joined the UN Global Compact Initiative
Ucom Launches Special Promotion for Students Ahead of Academic Year
IDBank, Idram and Impact Hub Launch the SIA Armenia Incubation Program
Ucom General Director Ralph Yirikian Becomes First Guest Speaker at "Skills Lab"
AMD 4 165 643 to SIA Armenia program: Aren Mehrabyan Foundation is the august beneficiary of The Power of One Dram
Ucom, in Cooperation with SunChild NGO, Installs Solar Panels in Tsaghkavan
AraratBank once again completes the bond placement ahead of schedule
EIB Global signs first direct loan agreement with an Armenian commercial bank
Ucom Launches New Phase of Network Modernization in Armenia’s Regions
Free statements and references from IDBank
Ucom and Sunchild Launch New Phase of Joint Environmental Project
Ameriabank Receives 3 Awards for Excellence by Euromoney: the Best Bank, the Best Digital Bank, and the Best Bank for SMEs in Armenia for 2024
Unibank and Visa are gifting a trip to Tunisia for two
How to cut costs? 5 tips from IDBank and Idram
The Renovated Ucom Sales and Service Center Opened at Komitas 60
Choosing the seats: new feature in Idram&IDBank app
"Past" (Fact in Armenian) Armenians bought real estate in Dubai worth about $60 million in two days
Ucom and Impact Hub Yerevan jointly announces the launch of the Ucom Fellowship Incubation Program
EBRD and Ameriabank to support Armenian businesses through stable trade finance funding
IDBank continues the "By Your Side" Program
Unibank placed bonds ahead of schedule
Ucom’s fixed network has reached Byureghavan
How is the largest solar power plant in Armenia built?
AMD 4․046․161 to the Strong Mind NGO. July's beneficiary is the SIA Armenia program
Ucom is the main sponsor of the Armenian team at the Summer Olympic Games
Get 3000 idcoins by synchronizing your Idram and IDBank accounts
No payment via Idram? More than 21,000 points of sale accept payment via Idram
Ucom Offers New Affordable Bundle for Subscribers Traveling This Summer
Ucom’s General Director Participated in The Silicon Mountains Shirak Technology Forum
Ameriabank and COAF Pool Efforts to Develop Beekeeping in Lori Region
Araratbank allocates $10 million in funding to women entrepreneurs
Moody's Ratings affirms ratings of Unibank with positive outlook on the long-term deposit ratings
The Moody's international rating agency has upgraded IDBank's rating
AraratBank convenes Annual General Meeting of Shareholders
The Silicon Mountains Shirak Technology Forum will take place with Ucom’s support
Renowned Pianist Hayk Melikyan in South America: A Tribute to Armenian Classics
ZCMC CJSC general director R.N. Khudoli on the օccation of Internatioanal Labour day
World Bank Armenia has organized discussion on facilitating women’s wider engagement in sectors that have been traditionally male dominated in the country
Mining plays an important role in providing materials for energy transition and green economy: Roman Khudoli
On the occasion of International Women's Day ZCMC employees were awarded
ZCMC declares, that the Russian company GeoProMining LLC has never been and is not currently a shareholder of the Company, nor does it have any stake in the Company's ownership structure
