Մաս առաջին
Չափազանցություն չի լինի ասելը, որ Ուկրաինայի ու Ղրիմի շուրջ նյութերը լատինաամերիկյան ինչպես տպագիր մամուլում, այնպես էլ ցանցային ԶԼՄ-ներում, աչքի են ընկել և աննախադեպ պահանջարկով` ապահովելով դրանով լայն տեսակային ու բովանդակային բազմազանություն: Հրապարակումներն այս թեմայով հաշվվել ու հաշվվում են հազարներով, ինչը այնքան էլ բնութագրական չէ այս տարածաշրջանում միջազգային խնդիրենր հանդեպ եղած հանրային հետաքրքրության համար, քանի որ մեր մոլորակի այս տարածաշրջանում ավանդաբար հետաքրքրություն է ցուցաբերվում այն սյուժեների հանդեպ, որոնց հետ տարածաշրջանի երկրների շահերը շոշափվում են: Այս ամենով հանդերձ, սակայն, այն է հետաքրքրականը, որ տեղեկատվական հոսքը արդեն տևական ժամանակ է չի դադարում և առաջատար լատինաամերիկյան ԶԼՄ-ները շարունակում են հարաբերաբար օպերատիվ ձևով արձագանքել Մոսկվայից, Կիևից, Ուկրաինայի արևելյան ու հարավային շրջաններից և Ղրիմից գնացող ինֆորմացիային:
Այս ողջ տեղեկատվական հոսքը, որ ամեն վայրկյան լրանում է նորանոր հրապարակումներով ու արդեն եղած զանգվածը կարելի է բաժանել երեք հիմնական մասերի`
1) լրատվական գործակալությունների հաղորդագրություններ,
2) լատինաամերիկյան հեղինակների մեկնաբանություններ ու վերլուծություններ
3) Ամերիկյան ու Արևմտաեվրոպական ԶԼՄ-ներում հրապարակված նյութերի վերահրապարակում թարգմանաբար, որոնք որպես կանոն գրված են հայտնի ու հեղինակավոր քաղաքական գործիչների կամ վերլուծաբանների կողմից:
Այս խճանկարը լրացնում են նաև ռուսական ծագման իսպաներեն, անգլերեն ու պորտուգալերեն լեզուներով մատուցվող լրահոսը, որին ցանկության դեպքում լիակատար հասանելիություն ունեն լատինաամերիկյան ընթերցողը, ունկնդիրն ու ակնդիրը:
Արդյունքում, տարածաշրջանի բնակիչները ստանում են բավականին լիարժեք, բազմազան ու բազմաբովանդակ տեղեկատվություն, որը լիովին թույլ է տալիս ստանալ հստակ պատկերացում կազմել հիմնախնդրի պատճառների, զարգացումների, միտումների ու հեռանկարների վերաբերյալ:
Այս ողջ տեղեկատվական զանգվածից եթե առանձնացնենք բուն լատինաամերիկացի մասնագետների հիմնական հրապարակումները, ապա կարելի է հետևյալ դիտարկումներին ու եզրակացություններին հանգել.
Նախ և առաջ տարածաշրջանի երկրների քաղաքական մեկնաբանների ու վերլուծաբանների շրջանակներից առանձնանում է մի խումբ, ովքեր մշտական կերպով իրենց ուշադրության կենտրոնում էին պահում զարգացող դեպքերն ու իրադարձությունները Ուկրաինայում ու մշտապես վերլուծում էին Ուկրաինական իրադարձությունների էվոլյուցիան ու ռուս-ուկրաինական հարաբերություններն ու խնդիրները: Որպես օրինակ կարելի է հիշատակել կոլումբիական առաջատար «El Tiempo» պարբերականի մեկնաբան Աբել Վեյգու Կոպոյին, մեքսիակական հայտնի «La Razón» թերթի կոլումնիստ Ռաֆայել Ռոհասին, և պերուացի հայտնի միջազգայնագետ հետազոտող Ֆարիդա Կահատային, ով հրապարակվում է ազդեցիկ ու հեղինակավոր «América Economía» ամսագրի էջերում:
Ապա նաև կարելի է առանձնացնել առավել հետաքրքրություն ներկայացնող մեկնաբանություններն ու վերլուծական հոդվածները` հեղինակված լատինաամերիկացի հեղինակների կողմից, ովքեր, ի պատիվ իրենց, բավական համարժեք են ներկայացրել ու ներկայացնում ճգնաժամի առաջացումն ու զարգացումը:
Մաս երկրորդ
Ուկրաինական ճգնաժամի ու Ռուս Ուկրաինական հարաբերությունների ներկա վիճակի սեփական մեկնաբանություններում ու վերլուծություններում լատինաամերիկյան քաղաքագիտական ու վերլուծական-լրագրողական շրջանակների մոտեցումների մեջ ուշագրավ է այն գիծը, որը ըստ էության որդեգրել են ու հաստատուն քայլերով զարգացնում են. այն է` առավելագույնս ուսումնասիրվող հիմնահարցը դիտարկել գլոբալ կամ համաշխարհային աշխարհաքաղաքական պրոցեներիհամատեքստում. այն համարելոց մեծ աշխարհաքաղաքական խաղի մի փուլ և փորձել գտնել վկայություններ համաշխարհային թատերաբեմին տեղի ունեցող նոր գործընթացների, որոնք արդեն ինքնին շոշափում են աշխարհի գրեթե բոլոր երկրների տնտեսական ու քաղաքական շահերը:
Լատինաամերիկյան հեղինակները մեծավ մասամբ համամիտ են այն տեսակետի հետ, որ հետդարձը կամ հետընթաց քայլը դեպի անցյալ, դեպի գաղափարական երկբևեռություն, կարող է առհասարակ դրական հետք թողնել միջազգային հարաբերությունների ոլորտի վրա, ինչպես ամբողջ աշխարհում, այնպես էլ Լատինական Ամերիկայում: Սակայն և համամիտ են, որ տասնամյակներ ձգվող գաղափարական առճակատման ավարտը այդ պատմությանն առհասարակ վերջ չդրեց, չբերեց այն բանին, որ համաշխարհային ու տարածաշրջանային առաջատարները վերջ տային ռազմա-քաղաքական և ֆինանսա-տնտեսական ոլորտներում ազդեցության գոտիների ընդարձկամ համար իրենց մղած պայքարին: “Այն չէ, թե Սառը պատերազմը հետ վերադառնում, ըստ էության այն երբեք չի էլ ավարտվել, եթե այն դիտարկում ենք ոչ թե գաղափարախոսական, այլ աշխարհաքաղաքական ետնապլանով”,- գրում է Ռ. Ռոհասը:
Ուշագրավ է այն, որ լատինաամերիկյան հեղինակները փորձում են նաև ցուցհանել “Ղրիմյան հարցում” և առհասարակ Կիևի նկատմամբ Մոսկվայի վարած քաղաքականության արմատները: Այս առթիվ Ֆ. Կահատը գրում է, որ ԽՍՀՄ փլուզումից հետո Ռուսաստանը չկարողացավ դիմագրավել ՆԱՏՕ-ի և ԵՄ` դեպի արևելք շարժին ու ընդարձակմանը ու չկարողացավ խանգարել նախկին ԽՍՀՄ արևելաեվրոպական դաշնակիցների ու Բալթիկայի երկրների` այդ կառույցների անդամագրմանը: Սակայն, ինչպես Կահատն է նկատում, ռուսական իշխանությունները այն հույսն ունեին, թե Արևմուտքը չի հատի “կարմիր գիծը” ու քայլեր չի ձեռնարկի, որոնք հետխորհրդային տարածքում Ռուսաստանի հիմնական գործընկեր Ուկրաինային կանջատեին և քաղաքականապես և տնտեսապես Ռուսաստանից: Ու երբ այդ կուրսն այնուամենայնիվ սկսեց “միս ու արյուն դառնալ”, Վ. Յանուկոցիչն ուղղակի պաշտոնանկ արվեց ու Կիևի նոր իշխանությունները արևմտամետ քաղաքական ընթացք որդեգրեցին: Մոսկվան արագագործության վրա խաղալով հաշված օրերի ընթացքում իրեն միացրեց Ղրիմը, որպեսզի “Ուկրաինայի կորստով կրած վնասները նվազեցնի”: Սակայն չի կարելի կարծել, թե Ուկրաինան, խզելով իր ավանդական կապերը ՌԴ հետ շահեկան դիրքերում հայտնվեց: Նույնիսկ ավելին, երկիրը այս պահին բավական անկայուն վիճակում է: Ա. Վեյգի-Կոպոյի կարծիքով “իրականությունն այն է, որ Ուկրաինան այլևս դադարել է տերն ու տնօրինողը լինել սեփական ճակատագրի ու նույնիսկ ինքն իրեն էլ հաշիվ չի տալիս, թե դեպի ուր է գնում”: Ա. Վեյգի Կոպոյի գնահատականի համաձայն` “վիճակը նետված է” ու երկիրը գլորվում է դեպի անդունդը սրընթաց արագությամբ:
“Կրակին յուղ է լցնում” արգենտինացի լրագրող Ռուբեն Հիլեմին` Բուենոսայրեսյան ազդեցիկ «La Nación» թերթի էջերում (ի դեպ հայաստանյան ընթերցողը այս պարբերականին ծանոթ դարձավ ՀՀ նախագահի վերջին հարավամերիկյան տուրնեի ժամանակ Ս. Սարգսյանի տված հայտնի հարցազրույցով): Ռ. Հիլեմին հիշեցնում է, որ Ուկրաինայի պետական սահմանները «շատ ավելի արհեստական բնույթ ունեն» և չեն համապատասխանում պատմական ընթացքով ձևավորված իրականությանն ու վերջինիս բաղադրիչ իրողություններին, ինչպես օրինակ` երկրի քաղաքացիների ազգային կազմին:
Լատինաամերիկյան ԶԼՄ-ները բավականին լուրջ ուշադրություն են հատկացնում Ռուս-Ուկրաինական առճակատման աշխարհաքաղաքական ասպեկտներին: Ուսումնասիրության առարկա դարձնելով Ղրիմի վերամիավորումը ՌԴ հետ` Ֆ. Կահատը արձանագրում է, որ տվյալ դեպքում Ռուսաստանի նախագահ Վ. Պուտինը դրսևորեց իրեն որպես realpolitik-ի անգերազանցելի վարպետ: Ընդ որում, ռուսական պետության ղեկավարի հիասքանչ տակտիկական հնարամտությունը զուգորդվեց այս դեպքում նաև ռազմավարական բարդությունների հետ քանի որ Ղրիմի վերամիավորումով Ռուսատսանը փաստացի ժառանգեց ոչ քիչ թվով քաղաքական, տնտեսական, հումանիտար պրոբլեմներ, որոնք կային թերակղզում և որոնց լուծմամբ այլևս Մոսկվան պիտի զբաղվի, որպես այդ բավական ծանր լուծն իր ուսերին առած մեկը: «Բացի այդ,-ընդգծում է հեղինակը,- հակառուսական պատժամիջոցների մեխանիզմը գործարկելով Արևմուտքը «հաշիվ է ներկայացնում Մոսկվային» առ այն, որ ոչ-հեռավոր կամ տեսանելի ապագայում, կարող է վատթարանալ ՌԴ տնտեսական ու ֆինանսական վիճակը և արդյունքում հանգեցնել երկրի սոցիալ-քաղաքական կայունության քայքայմանը»:
Վերլուծելով ռուս-ուկրաինական ճգնաժամի աշխարհաքաղաքական հետևանքները` Ռ. Ռոհասը բավական նետրիվալ տեսակետ է ներկայացրել շրջանառության, ըստ որի «Ռուսաստանի թնմական քաղաքականությունը Ուկրաինայի հանդեպ դաշինքի մեջ միավորեց ԱՄՆ-ն ու Եվրոպան, մի բան, որ դեռ ամիսներ առաջ համարվում էր անհնարին Էդուարդ Սնոուդենի մերկացումներով պայմանավորված հետախուզական սկանդալներով պայմանավորված»: Արդյունքում Ռուսաստանը ստիպված է լինելու միայնակ դիմադարձել այս ճգնաժամին, որը եթե նույնիսկ պատերազմով չավարտվի, այնուամենայնիվ կթուլացնի Ուկրաինայում և առհասարակ Արևելյան Եվրոպայում ռուսական դիրքերն ու ազդեցությունը: Ըստ Ռոհասի, սա հենց այն գինը կլինի, որը կվճարի Ռուսաստանը Ղրիմի միացման ու Ուկրաինայի հարավային ու արևելյան շրջաններում տեղի ունեցող ներքաղաքական պրոցեսներին միջամտելու համար:
Լրիվ այլ է արգենտինացի լրագրող Լուիս Կորրադինիի կարծիքը այս հարցում: Կորրադինին գրում է, որ Բրյուսելի ու Վաշինգթոնի միջև փոխադարձ համաձայնությամբ ձեռք բերված տնտեսական պատժամիջոցները «այնքան էլ չեն անհանգստացնում Ռուսաստանին»: Վերջինս գտնում է, որ Կրեմլի ինքնավստահ քաղաքական գիծն ու կեցվածքը Կիևի նկատմամբ պայմանավորված է երկրում առկա ավելի քան բավարար ֆինանսական ռեսուրսներով, որոնք թույլ կտան նրան դիմադարձել Արևմտյան բոյկոտին: Սակայն,- շարունակում է նա,- իրավիճակը կարող է Ռուսաստանի համար նկատելիորեն վատանալ, եթե Միացյալ Նահանգները և ԵՄ-ն ապագայում կարողանան կրճատել ածխաջրածինների ներկրումը, որը և հանդիսանում է ռուսական տնտեսության ու բարեկեցության հիմքը:
Մի շարք լատինաամերիկյան մասնագետների կարծիքով Ուկրաինայի ու Ղրիմի շուրջ ընթացող իրադարձությունները պետք է դիտարկել Ռուսաստան – Արևմուտք, ԵՄ և ԱՄՆ, աճող առճակատման համատեքստում: Ընդ որում հաճախ էլ ընդգծվում է, որ հակամարտության մեջ ներքաշված յուրաքանչյուր կողմ նպատակ է դրել իր առաջ Կիևը ներգրավել սեփական աշխարհաքաղաքական ոլորտի ու ծրագրերի ուղեծիր, ու հասնել այն բանին, որ Կիևը ինտեգրվի երկու հիմնական ինտեգրացիոն համակարգերից մեկին` ԵՄ-ին կամ ԵԱՏՄ-ին:
Այսպես, արգենտինացի քաղաքագետ Օսկար Օնյատիվիի կարծիքով, ով հատուկ ուսումանսիրություն էր պատրաստել ուկրաինական ճգնաժամի վերաբերյալ, Ուկրաինան հիմնական օղակն էր «Արևելյան գործընկերության» ծրագրի և դա այդպես էր ոչ միայն այն բանի համար, որ Արևելյան Եվրոպայի խոշորագույն պետությունն էր, այլև աշխարհաքաղաքական նշանակության համար, որպիսին նա ուներ Ռուսաստանի ախարհաքաղաքական շահերի դիտանկյունից:
«Ռուսները,- գրում է մեքսիակցի փորձագետ Աբել Պերես-Ռոհասը,- ուկրաինական դեպքերը դիտարկում են որպես եվրոպացիների, հասկացի նաև ամերիկացիների կողմից ներխուժում ռուսական արևմտյան բակ ու համարում են դա սադրանք, որին ուղղակի անկարելի է համարժեք պատասխան չտալը» (Ըստ այսմ, լատինաամերիկյան հեղինակները հաճախ են հիշում Զ. Բժեզինսկու հայտնի թեզը այն մասին, թե առանց Ուկրաինայի Ռուսաստանը դադարում է լինել կայսրություն, իսկ Ուկրաինայի հետ այն ինքնաբերաբար վերածվում է կայսրության):Չիլիի համալսարանի միջազգային ուսումնասիրությունների կենտրոնի պրոֆեսոր Հիլբերտո Արանդայի կործիքով, Մոսկվան Ղրիմը իր իշխանության ներքո վերադարձնելով խոշոր աշխարհաքաղաքական հաղթանակ տոնեց, որը Արևմտյան պետությունները դեռ պետք է “մարսեն”: “Այսօր Ղրիմն հանդիսանում է ՌԴ մի մասը և վերջինիս ֆորպոստն է Սև ծովում: Սա իրականություն է, ուզենք կամ չուզենք և պետք է ընդունել, քանի որ հետադարձ քայլ պարզապես չկա”: Այս տեսակետին համակարծիք է նաև մեքսիակական վերլուծաբան Մեքսիկայի նախկին արտաքին գործերի նախարար Խորխե Կաստանյեդան, ով մասնավորապես ընդգծում է. “Դատելով ամեն ինչից, միջազգային հանրությունն հաշտվել է ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի կողմից Ղրիմում “հողերի զավթման” փաստի հետ, ինչպես նշեց ԱՄՆ փոխնախագահ Ջո Բայդընը: Եթե Պուտինը որոշել է, որ կվերցնի իր վրա այդ արարքի հետևանքները, ապա ԱՄՆ-ն, ԵՄ-ն ու ՄԱԿ-ը դժվար թե կարողանան ինչ որ բան փոխել”:
Մաս երրորդ
Հակամարտության կոնֆլիկը ռուս-ուկրաինական հարաբերությունների ապագայի հեռանկարի ֆոնին
Ռուս-ՈՒկրաինական հարաբերություններին անդրադարձող լատինաամերիկյան որոշ վերլուծաբաններ,քաղաքագետներ ու փորձագետ միջազգայնագետներ, վերլուծելով ռուս-ուկրաինական հակամարտության ծագումն ու արմատները, հիմնական ուշադրություն են հատկացնում Ռուսաստանի ու Ուկրաինայի հարաբերություններին ու կանխատեսումներ անում դրանց հետագա զարգացման հետ կապված: Բավական շատ են այն տեսակետի կողմնակիցները, ովքեր գտնում են, որ նվաճելով Ղրիմը, Մոսկվան անխուսափելիորեն կկորցնի Կիևի քաղաքականության նկատմամբ իր ազդեցությունը և իրենից կվանի որ միայն տեղի վերնախավին, այլ նաև ուկրաինացիների մեծամասնությանը, ու կդրդի այդպիսով ավելի սերտ հարաբաերությունների մշակմանը ԵՄ-ի և ՆԱՏՕ-ի հետ: Միաժամանակ Ուկրաինայի հետ առճակատման էսկալացիան կարող է վատ անդրադարձ ունենալ ՌԴ-ի և ԱՊՀ մի շարք պետությունների հետ ունեցած հարաբերությունների վրա: Մյուս կողմից, նկատելի է այն փաստը, որ Ուկրաինան հայտնվելով երկու տարածաշրջանային ինտեգրացիոն բևեռների միջև սեղմված վիճակում, կարող է ճակատագրական սխալ գործել Ռուսաստանի հետ համագործակցությունը խզելու դեպքում: Ստեղծված իրավիճակում Կիևից պահանջվում է այն, ինչ Ռ. Ռոհասը ճշմարիտ կերպով անվանել է “աշխարհաքաղաքական ողջամտություն”:
Հետաքրքրականն այն է, որ լատինաամերիկյան ինչպես լսարանն է հետաքրքրված ռուս-ուկրաինական հակամարտությամբ, այնպես էլ քաղաքագիտական ու վերլուծական շրջանակները պատրաստակամ են քննարեկոլւ ստեղծված իրավիճակն ու իրենց լուծման տարբերակներն առաջարկելու իրենց ողջ բազմակարծությամբ ու բազմազանությամբ հանդերձ:
Արեգ Հարությունյան
Байден отказался отвечать на вопрос, начал ли уже Трамп новую торговую войну
ВОЗ надеется на достижение мира в секторе Газа после соглашения по Ливану
Во многих населенных пунктах Армении идет снег
США раскручивают прозападные партии в Армении – СВР России
Скидка 80% на обслуживание Travel Card перед Черной пятницей
В Краснодаре прошел Международный фестиваль армянского творчества «Назани»
Мгновенный idcoin к Черной пятнице
Вышедшая в свет новая монография академика Рубена Сафрастяна анализирует программы геноцида в Османской империи в 1876-1915 гг.
По просьбе Армении саммит ЕАЭС пройдет 25 декабря в Санкт-Петербурге: Юрий Ушаков
Самый старый мужчина в мире родился в год, когда затонул «Титаник» и умер в возрасте 112 лет
ВТБ (Армения) снижает ставки по кредитам для малого бизнеса
Цена нефти Brent стабилизировалась у $72,9 за баррель
Иран приветствует соглашение о прекращении огня между Ливаном и Израилем
«Аэрофлот» начал увольнения из-за проблем с обслуживанием самолетов
Сколько граждан РА, обучающихся за рубежом в последние годы, получили отсрочку от призыва на обязательную военную службу? «Паст»
Почему вся система международного права оказалась в крайне уязвимом и нестабильном состоянии? «Паст»
Между Николом Пашиняном и Араратом Мирзояном «пробежала черная кошка»? «Паст»
Своеобразная «концепция» «борьбы» с преступностью: «Паст»
Ucom и Sunchild установили солнечную электростанцию в селе Малишка
Молодежные организации IUSY и YES потребовали от Азербайджана освободить армянских пленных
Армения не примет участия в саммите ОДКБ в Астане
Расплачивайтесь по Idram в Ереван Мол и выигрывайте подарки!
Юные армянские гимнастки из Серпухова завоевали золото на первенстве городского округа
Дудукист Виталий Погосян выступит в симфоническом шоу Hans Zimmer’s Universe
Праздничный концерт в честь Дня матери от АНО «Евразия» собрал в Кремле больше 2 тысяч многодетных семей
Рекордный долгожитель Олимпийских игр: Хэйг Прист
Покорение арктической сцены Степанакертским русским драматическим театром
«Единственный Западный Азербайджан находится на территории Ирана»: посол Франции
Показом фильма «Месье Азнавур» открылся 27-й Пражский кинофестиваль французских фильмов
Изделия армянских мастеров представлены на Рождественской ярмарке Шпиттельберга в Вене
Генрих Мхитарян начал писать автобиографию
Фонд «Музыка во имя будущего» предлагает талантливым молодым музыкантам стать участниками программы «Образовательная поездка в Дубай»
Министр окружающей среды Канады Стивен Гилбо призвал к освобождению армянских заключенных, незаконно удерживаемых в Азербайджане
Кто станет депутатом? «Паст»
Очередная «шустрость» свалить на других собственные ошибки: «Паст»
Даст ли ход «папкам», или удовлетворится увольнением? «Паст»
В списке основных налогоплательщиков также есть грузоперевозчики: «Паст»
Уголовное преследование в отношении предпринимателей продолжается: «Паст»
Юнибанк первым в Армении выпустил субординированные облигации
Как не разориться в Черную пятницу: 5 полезных советов
Ожидать эскалации нужно всегда: Алексей Анпилогов
Армения – лидер среди стран СНГ по дороговизне услуг заведений общепита
МИД Армении прокомментировал заявление посла США в Баку об управлении трансграничными водными ресурсами
Бельгийские политики и парламентарии направили заявление правительствам Азербайджана и Бельгии
Мы призываем Азербайджан и Армению не упустить эту историческую возможность: Хакан Фидан
Армянские борцы завоевали одну серебряную и две бронзовые медали на Чемпионате мира по борьбе среди военнослужащих
Россия впервые нанесла удар по военному объекту Украины новейшей баллистической ракетой «Орешник» с гиперзвуковой боевой частью
Дети Фонда «Музыка во имя будущего» посетили IDBank
Юнибанк первым в Армении выпустил субординированные облигации
В Армении сократят помощь для арцахских беженцев 
«Армянские Орлы» приветствует решение Национального Трибунала: Хачик Асрян
Миф о либерализации визового режима ЕС представляет новую опасность для Армении. «Паст»
Армению в финале мирового конкурса представит красавица и умница Ирина Захарова.
Важные процессы вокруг Диаспоры: генерал-майор Аршак Карапетян раскрывает скобки
Какова единственная формула счастья армянского народа? Арман Варданян (видео)
Своеобразная «концепция» «борьбы» с преступностью: «Паст»1
Между Николом Пашиняном и Араратом Мирзояном «пробежала черная кошка»? «Паст»2
Армянские борцы завоевали одну серебряную и две бронзовые медали на Чемпионате мира по борьбе среди ...3
Кто станет депутатом? «Паст»4
Почему вся система международного права оказалась в крайне уязвимом и нестабильном состоянии? «Паст»5