Որքանո՞վ մեր տնտեսությունը կդիմանա հավանական պատերազմին

Analysis 26 January, 2015 10:58

Վերջին օրերին սահմանային լարվածությունը բոլորիս ստիպեց մտածել, որ այս փխրուն խաղաղությունն ամեն վայրկյան կարող է վերափոխվել պատերազմի: Գաղտնիք չէ սակայն, որ պատերազմը չի սահմանափակվում միայն ռազմաճակատով: Առաջնագծի հաղթանակների համար անհրաժեշտ է ունենալ հզոր թիկունքային ապահովում՝ կանոնակարգված, ապահով ու անվտանգ տնտեսություն: Այս տեսանկյունից համաշխարհային առաջատար մասնագետների կողմից գործածության մեջ է դրվել «տնտեսական անվտանգություն» հասկացությունը, որն իրենից ներկայացնում է տնտեսության՝ վտանգներին և սպառնալիքներին դիմակայելու կարողությունը: Երբ անդրադառնում ենք մերօրյա իրականությանը, հարց է առաջանում, թե որքանո՞վ մեր տնտեսությունը կդիմանա հավանական պատերազմինվ է բարձր մեր երկրի տնտեսական անվտանգության մակարդակը, և հավանական պատերազմի պայմաններում որքանո՞վ այն ի զորու կլինի դիմակայել հավանական վտանգներին ու սպառնալիքներին: Խնդիրը պետք է դիտարկել մի քանի առանցքային ենթաճյուղերով. 1.Տրանսպորտային Այս ենթաճյուղը առավել մեծ կարևորություն ունի հատկապես ապրանքների ներկրման և արտահանման հարցում, քանի որ արտաքին առևտրաշրջանառությունը հիմնականում իրականացվում է ցամաքային միջոցներով (ավտոմոբիլ և երկաթողի): ՀՀ-ն չունի ելք դեպի ծով, ինչպես նաև փակ են սահմանները արևելյան և արևմտյան հարևանների հետ: Արդյունքում՝ Հայաստան մտնող և դուրս եկող ճանապարհներն ընդամենը 3-ն են՝ Բագրատաշեն, Մեղրի, Բավրա: Այստեղ ուշադրության է արժանի նաև այն հանգամանքը, որ Բագրատաշենի և Մեղրիի անցակետերն իրենցից ներկայացնում են գետանցումներ կամրջի միջոցով, իսկ կամուրջները ռազմական տեսանկյունից բավականին խոցելի են (նման նախադեպեր եղել են նաև 1990-ականների սկզբին՝ Արցախյան պատերազմի տարիներին): Այսպիսով՝ հակառակորդի հավանական ակտիվության արդյունքում հնարավոր է մենք զրկվենք ցամաքային 3 ճանապարհներից 2-ից, ինչը նախ կսահմանափակի Իրանի տարածքով ներմուծումը կամ արտահանումը, իսկ Վրաստանի մասով կմնա միայն մեկ ճանապարհ: 2.Վառելիքաէներգետիկ Այս ոլորտը մշտապես եղել է մեզ համար խոցելի, դա պայմանավորված է մեր երկրի տարածքում վառելիքային ռեսուրսների բացակայությամբ, ինչի արդյունքում էլ մենք պարտավորված ենք լինում այդ ամենը ներմուծել: Հավանական պատերազմական իրավիճակում սա լուրջ խնդիր կարող է դառնալ: Նախ այն պատճառով, որ այդ պարագայում կավելանա վառելիքի նկատմամբ եղած ռազմական պահանջարկը, բացի դրանից, արդեն նախորդ՝ տրանսպորտային, ենթաճյուղի խնդիրներով պայմանավորված, կկրճատվի ներմուծումը: Սրա արդյունքում կարող է առաջանալ վառելիքային պակասուրդ, որը կհանգեցնի մի շարք բացասական հետևանքների: Այս ամենը վերաբերում է ոչ միայն բենզինին և դիզվառելիքին, այլև գազի ներկրմանը, որովհետև խողովակաշարը ևս հանդիսանում է տրանսպորտային միջոց, և հակառակորդի համար այն առավել քան հեշտ է խոցել: Խոցելի է նաև էներգետիկ համակարգը: Հայաստանում արտադրվող էլեկտրաէներգիայի մեծ մասը՝ ավելի քան 60%-ը, արտադրվում է ջերմային էլեկտրակայաններում, որոնք աշխատում են բնական գազի հումքի վրա, ուստի գազի մատակարարման խաթարումը կհանգեցնի նաև այս համակարգի ֆիասկոին: Սրա ականատեսը մենք եղել ենք նախորդ պատերազմի ժամանակ, ինչի արդյունքում ողջ երկիրն իսկական վառելիքաէներգետիկ ճգնաժամ էր ապրում: 3.Պարենային Այս ոլորտի առանցքային կարևորությունը երկրի ներուսում պարենային ապահովվածություն ստեղծելն է: Խնդիրն այն է, որ հացահատիկի արտադրությունը բավականին քիչ է մեր երկրում, և մենք այն հիմանկանում ներմուծում ենք դրսից (Ռուսատան, Կանադա և այլն): Այս ամենն էքստրեմալ պայմաններում բավականին լուրջ խնդրի կարող է հանգեցնել, ուստի նպատակահարմար է, որ ստեղծվի պարենային բազա, որտեղ պահեստավորված կլինի հացահատիկ՝ գոնե գալիք մեկ տարվա կտրվածքով սպասվելիք պահանջարկը բավարարարելու համար: Պարենայինի մյուս ենթաբաժինը` սննդամթերքի արտադրությունն է, որը մեր երկրում գտնվում է բարձր մակարդակի վրա: Սննդամթերքի գրեթե բոլոր տեսակներն էլ մեր երկրում արտադրվում են, և հիմնականում դրանք չեն զիջում իրենց արտասահմանյան անալոգներին: Ուստի այս տեսանկյունից միակ խնդիրը դարձյալ ներկրվող հումքի հավանական պակասն է, որի համար, ինպես արդեն նշեցինք, պետք է ստեղծվեն համապատասխան պաշարներ: 4. Արագ վերափոխվելու կարողություն Տարբեր պատերազմների փորձը ցույց է տվել, որ տնտեսությունն առավել մեծ նպաստն է բերում պատերազմին, երբ այն կարողանում է արագորեն վերափոխվել: Այսինքն՝ նախկինում ծավալած իր գործունեությունը վերափոխել և սկսել սպասարկել ռազմաճակատի պահանջարկը (օրինակ՝ հագուստի ֆաբրիկան սկսում է զրահաբաճկոններ կամ զինվորական այլ պարագաներ պատրաստել և այլն): Այս տեսանկյունից, հաշվի առնելով նաև այն հանգամանքը, որ մեր երկրում առակա է բարձր որակավորում ունեցող մասնագետների լայն շրջանակ, մի շարք դրական վերափոխումներ սպասելի են, սակայն հիմնական խնդիրը կայանում է նրանում, որ թերզարգացած է արդյունաբերական համալիրը, իսկ զարգացվածության նման ցածր մակարդակում վերափոխման մասին խոսելն ուղղակի անիմաստ է: 5. Ֆինանսական Պատերազմական իրավիճակին տնտեսապես դիմակայելու վերջին գործոնը ֆինանսական կայունությունն է: Սա հիմանականում վերաբերում է նյութական ապահովվածությանը և միջազգային ֆինանսական պահուստներին, որոնք ցույց են տալիս, թե ունեցած միջոցները, նվազագույնը որքան կարող են բավականացնել: Այս տեսանկյունից մենք գտնվում ենք բավականին ապահով իրավիճակում, քանզի Հայաստանի միջազգային պահուստներն ըստ համաշխարհային բանկի նորմատիվների` բավական են մեկ տարվա համար: Այսպիսով, եթե փորձենք ընդհանրացնել վերոնշյալ հանգամանքները, պետք է փաստենք, որ ՀՀ տնտեսությունը թեև շատ տեղերում խոցելի է, որը հիմնականում պայմանավորված է տնտեսաաշխարհագրական հանգամանքներով ու արդյունաբերության թերզարգացվածությամբ, այնուհանդերձ, այն գտնվում է անվտանգության բավարար մակարդակում և առկա ռեսուրսների ճիշտ մոբիլիզացման, օպտիմալ կառվարման և միասնական ջանքերի արդյունքում ի զորու կլինի դիմագրավել առկա սպառնալիքներին: Ասվածին մնում է հավելել միայն այն, որ վերը նշված պայմանների միայն մի մասն է կարևոր համակարգի համար: Թեև այս գործոններն ունեն մեծ կարևորություն, սակայն չեն կարող լինել խիստ պարտադիր, քանի որ, ինչպես ցույց տվեց Արցախյան պատերազմի փորձը, եթե կա հաղթական նպատակ, ապա տնտեսական խնդիրները միշտ էլ կարելի է լուծել…. Հայկ Բեջանյան, Orer.am, վերլուծաբան