«Գորգագործության ավանդույթները շարունակողներ ունենք, այդ առումով հանգիստ եմ».«Փաստ»
Интервью«Փաստը» պարբերաբար անդրադառնում է ավանդական տարբեր արհեստներին և դրանց երկրորդ կյանք պարգևող վարպետներին: Այսօր մեր զրուցակիցն է գորգագործ և կարպետագործ Սոնա Մակարյանը, որը բնակվում է Վայոց ձորի մարզի Խաչիկ գյուղում: «Մայրիկս մինչև իմ ծնվելը գործել է գորգեր: Երբ ավարտում էի տասներորդ դասարանը, օգնում էի նրան այդ գործում:
Մենք այդ ժամանակ երեք գորգ գործեցինք: 1999 թվականին, երբ ամուսնացա և տեղափոխվեցի Խաչիկ գյուղ, մեր տանը 1800 թվականին վերագրվող կիսված գորգ կար: Գորգի մյուս կեսը սկեսրայրիս եղբոր տանն էր, որը նրանք վաճառել էին, իսկ մեր բաժինը, փաստորեն, մնացել էր: Սկեսուրս, որն ազգագրագետ էր, աշխարհագրագետ, մեզ ավանդեց, որ երբեք չվաճառենք այդ գորգը:
Այդ ընթացքում ծրագիր կազմեցինք, որում ընդգրկեցինք տարածաշրջանի երեխաներին: Մենք լուսանկարեցինք տարածաշրջանի բոլոր կարպետները և գորգերը ու ստեղծեցինք դրանց էսքիզները: Հետո արդեն երեխաներին գործել սովորեցրեցի, շնորհանդես կազմակերպեցինք, նրանց աշխատանքները վաճառեցինք: Հաջորդ ծրագրով գառներ և ոչխարներ գնեցինք, որպեսզի մշակեինք նրանց բուրդը, նաև մի քիչ ներկել սովորեցինք: Երեխաներին բուրդը մանել ու գզել սովորեցրեցի: Հետո արդեն անցանք կարպետներ հյուսելուն:
Օգտվեցինք մեր թանգարանում առկա նմուշներից ու նախշերից: Այդպես մինչև այսօր: Խոսքը գյուղի երեխաների մասին է: Հիմա նրանք շրջանավարտներ են, ամեն մեկը գնացել է մի տեղ:
Մանկավարժական համալսարանում սովորող մեր երեխաներից մեկի դիպլոմային աշխատանքի թեման գորգագործությունն էր: Այժմ նա աշխատում է դպրոցում և երեխաներին գորգագործության գաղտնիքները սովորեցնում: Առաջին դասերին խոսում եմ նախշերի ու գույների մասին:
Շատ խիստ եմ մոտենում այդ հարցերին: Երեխաներն իրավունք չունեն օտար նախշեր կիրառել, նրանք պետք է հստակ հայկական նախշեր գործեն, օգտվեն պատմական նմուշներից: Հետո եթե կցանկանան, թող նորարարություններ էլ անեն: Մենք անգամ բիզնես ծրագրեր արեցինք, թևնոցներ, գլխանոցներ, գլխարկներ գործեցինք և վաճառեցինք, դրա փորձն էլ ունենք:
Բոլոր երեխաներին, ում գորգագործություն և կարպետագործություն եմ սովորեցրել, պարտադրել եմ՝ նրանցից յուրաքանչյուրն էլ իր հերթին պետք է տասը հոգու սովորեցնի այս արհեստի գաղտնիքները»,-«Փաստի» հետ զրույցում ասում է տիկին Սոնան:
հետ զրույցում ասում է տիկին Սոնան: Նա այժմ աշխատում է հանրակրթական դպրոցում, որտեղ «Տեխնոլոգիա» է դասավանդում և հենց այդ առարկայի շրջանակներում էլ սովորեցնում է գորգագործության հմտություններ: Սակայն այժմ արդեն առանձին խմբակներ չունի: «Արենիում կանանց եմ դասավանդել, հմտությունները սովորեցրել:
Երեխաները սովորում են, բայց բարձր դասարաններում սկսում են չզբաղվել դրանով՝ ծանր, ուշադրություն պահանջող աշխատանք է: Ես անգամ իրենց աշխատանքները գնել եմ, որ այդ կերպ շահագրգռեմ: Առաջ շատ էի գործում ու վաճառում աշխատանքներ, բայց հիմա, երբ տարիքի բերումով քիչ եմ գործում, աշխատում եմ չվաճառել, պահպանել նմուշները»,-նշում է մեր զրուցակիցը:
Շփումները տարբեր արհեստագործների հետ ցույց են տալիս՝ արհեստները, աշխատանքի ընթացքին հետևելը բավականին հետաքրքիր է օտարների՝ զբոսաշրջիկների համար: «Երբ թանգարան այցելուներ են գալիս, նախապես պայմանավորվում ենք և վարպետաց դասեր անցկացնում: Եղեգնաձորի տարածաշրջանում 1960 թվականին առաջին թանգարանը հիմնել է սկեսուրս՝ աշխարհագրության ուսուցչուհի Երանյակ Պետրոսյանը: Կան թանգարանային եզակի նմուշներ, որոնք պահվել են դպրոցում:
Պատերազմական շրջանում, երբ դպրոցը տեղափոխվել է, դասասենյակները ապակի չեն ունեցել, ամբողջ թանգարանը տարել, «լցրել են» մի տեղ ու անուշադրության մատնել: Հետո ես իմ ուժերով բոլոր ցուցանմուշները ազատեցի փոշուց, դասավորեցի դպրոցի մի սենյակում, տարբեր տեղերից եկան, որ տանեն, բայց մերժեցի: Հետագայում դպրոցի տնօրենն ասաց՝ դրանք տար և տիրություն արա:
Հիմա մեր տան մոտ մի հողածածկ շինություն ունենք, այդտեղ են թե՛ այդ ցուցանմուշները, թե՛ մեր տան հին կահ-կարասին ու նմուշները: Հիմա «Առաստամուղ» անունը կրող թանգարանն այցելուներ է ունենում: Հյուրեր ենք ընդունում՝ առանց որևէ վճարի, երբ տարբեր թանգարաններ խնդրում են, մեր ցուցանմուշները տրամադրում ենք ցուցադրությունների համար:
Թանգարանը ունի 3 սենյակ՝ թոնրատուն-ցուցասենյակ, որտեղ ցուցադրվում են լավաշի թխման և օղու թորման ժամանակակից նմուշներ, արհեստանոց-ցուցասենյակում ներկայացված են սովետական շրջանի նմուշներ, իսկ տեղում անցկացվում են վարպետաց դասեր և երրորդ՝ թանգարան-ցուցասենյակում այցելուներն արդեն կարող են տեսնել հավաքածուի հիմնական մասը»,ընդգծում է գորգագործ-վարպետը:
Տիկին Սոնայից հետաքրքրվում եմ՝ իսկ ընդլայնվելու, նոր նախաձեռնություններ անելու ցանկություն կա՞, ասում է՝ իհարկե, կա, բայց ֆինանսների խնդիր ունենք: «Թանգարանի տանիքը նորմալ վիճակում չէ, իսկ այն փոխելը մեր ուժերից վեր է: Հիմա վերանորոգելու ենք թանգարանի պատերից մեկը, որը փլման եզրին է:
Առհասարակ, մեր գյուղը հրաշալի ռեսուրսներ ունի զարգանալու, զբոսաշրջային կենտրոն դառնալու, բայց մարդիկ միջոցներ չունեն: Այստեղ ներդրող չի մտել: Հրաշալի պատմական կառույցներ ունենք, 5-րդ դարում հիմնված Խոտակերաց վանքն այստեղ է գտնվում»,-ասում է տիկին Սոնան:
Իսկ վերջում հավելում է՝ հիմա հանգիստ է այս արհեստի ապագայի համար, տեսնում է, որ շատերն են դրան երկրորդ կյանք տալիս, սովորեցնում: «Առաջ շատ քիչ տեղերում էին գորգ ու կարպետ հյուսում, հիմա տեսնում եմ, որ գործը շարունակող կա: Այդ առումով հանգիստ եմ»,-եզրափակում է Սոնա Մակարյանը:
