Որքանո՞վ է օգտակար ձիթապտղի յուղը․ «Փաստ»
Lifestyle«Փաստ» օրաթերթը գրում է
Ձիթապտղի յուղը բուսական ձեթ է, որը ստացվում է եվրոպական ձիթապտղի պտուղներից ( լատիներեն Olea europaea): Այն ունի շագանակագույն-դեղինից կանաչավուն-դեղին գույն և մի փոքր դառնահամ: Հնուց ի վեր այդ յուղը միջերկրածով յան սննդակարգի բաղկացուցիչ մասն է եղել: Հին ժամանակներից այն օգտագործվել է նաև տաճարներն ու մզկիթները լուսավորելու համար, ինչպես նաև քրիստոնեական և հրեական ծեսերի ժամանակ: Վայրի ձիթապտուղը աճում է Միջերկրական ծովի հյուսիս-արևել քում` ներառյալ Փոքր Ասիան: Այդ ծառի ընտելացման տեղն ու ժամանակը երկարատև վեճերի առարկա է եղել տարբեր երկրների գիտնականների միջև: Ճշգրտորեն հայտնի է, որ ձիթապտղի յուղի արտադրությունը ծառայել է որպես Մինոսյան քաղաքակրթության բարգավաճման հիմք:
Ձիթապտղի յուղի պրոտո-ամֆորա հնագույն անոթները, որոնք հայտնաբերվել են Կրետեում, թվագրվում են մ.թ.ա. 4-րդ հազարամյակի կեսերով: Հին Եգիպտոսը ձիթապտղի յուղ է գնել Կրետեից և Քանանից: Այս յուղը նշված է Էբլայի (մ.թ.ա. 3-րդ հազարամյակի կեսեր) արխիվային փաստաթղթերում: Յուղն օգտագործվել է ոչ միայն սննդի, այլ նաև մաշկի խնամքի (օճառի հիմք) և երկրպագության համար (յուղային լամպերի վառելիք): Մ.թ.ա. 8-րդ դարում Կարթագենի փյունիկացիները ձիթապտուղը տարել են Իսպանիայի ափեր, իսկ հին հույները` Իտալիա: Ձիթապտղի ծառը հույների ազգային ծառն է: Ենթադրվում է, որ այդ ծառը ստեղծվել է Աթենայի կողմից: Աթենք քաղաքը, ինչպես ասում է լեգենդը, կոչվել է այդ աստվածուհու անունով, քանի որ Ատտիկայի բնակիչները նախընտրել են ձիթայուղը աղի աղբյուրից, որով Պոսեյդոնը փորձել է հրապուրել նրանց: Ձիթապտղի յուղի բուժիչ հատկությունները ճանաչվել են Հիպոկրատի կողմից:
Այդ յուղը օգտագործել են հելլենիստական աշխարհի մարզիկները:Այնուամենայնիվ, Պլինոսը այդ նպատակի համար նախընտրել է իտալական նավթը: Ֆրանսիացի Պիեռ-Ժոզեֆ Ամորյուն իր «Traite de l'olivier» (Մոնպել յե, 1784) գրքում ամփոփել է այդ ժամանակ կուտակված տվյալները ձիթապտղի ծառի պատմության և ձեթ ստանալու տարբեր եղանակների վերաբերյալ: Ներկայում Ֆրանսիայում, Իսպանիայում, Հունաստանում և Միջերկրածովյան այլ երկրներում գործող մասնագիտացված թանգարանները մանրամասն տեղեկություններ են տրամադրում այդ յուղի պատմության մասին: Ներկայում աշխարհում ամբողջ ձիթապտղի յուղի գրեթե 44 % -ն արտադրվել է Իսպանիայում, հիմնականում Անդալուսիայի հարավային շրջանում: Իտալիան, որը ձիթայուղի երկրորդ արտադրողն է, սպառում է իր արտադրած յուղի հիմնական մասը, ինչպես նաև այն ներմուծում է այլ երկրներից: Հունաստանը ձիթապտղի յուղի երրորդ խոշոր արտադրողն է:
Հույները զգալիորեն ավելի շատ ձիթապտղի յուղ են օգտագործում, քան իտալացիներն ու իսպանացիները՝ տարեկան ավելի քան 20 լիտր մեկ անձի հաշվարկով: Եվրոպայից դուրս ձիթապտղի յուղի հիմնական արտադրողներն են Թունիսը, Մարոկկոն և Սիրիան: Ձիթապտղի միջազգային խորհուրդը (ՄՕԿ), որի կենտրոնակայանը գտնվում է Մադրիդում, վերահսկում է ամբողջ ձիթապտղի յուղի 95 % -ի արտադրությունը: ԵՄ-ի աջակցությունը վայելող այդ կազմակերպությունը նպատակ ունի հանրահռչակել արտադրանքն ամբողջ աշխարհում: Այդ ամենի արդյունքում ամեն տարի Եվրոպայից դուրս ձիթապտղի յուղի սպառումը կայուն աճում է:
Ձիթապտղի յուղը բնութագրվում է մոնոհագեցած ճարպաթթուների, հատկապես օլեաթթվի բարձր պարունակությամբ: Գիտնականները ենթադրում են, որ այդ թթուները իջեցնում են «վատ» խոլեստերինի մակարդակը և միաժամանակ պահպանում «լավ»-ի մակարդակը, բայց գործողության ճշգրիտ մեխանիզմը դեռ հաստատված չէ: Հաստատված փաստ է, որ միջերկրածովյան դիետան նվազեցնում է սրտանոթային հիվանդությունների ռիսկը, և գիտնականները դա բացատրում են ձիթապտղի յուղում ֆիտոստերոլների, պոլիֆենոլների, օլեոկանտալի պարունակությամբ: Այնուամենայնիվ, ձիթապտղի յուղը ոչ միշտ է ճիշտ ներկայացվում՝ համեմատած այլ բուսական յուղերի հետ: Օրինակ՝ կտավատի յուղի համեմատ ձիթապտղի յուղում օմեգա -3 հագեցած ճարպաթթուների պարունակությունն աննշան է, իսկ վիտամին E-ի պարունակության առումով այդ յուղը շատ ավելի ցածր պարունակություն ունի, քան արևածաղկի յուղը: Բացի դա, բոլոր ճարպերի նման, ձիթապտղի յուղը ևս շատ կալորիական է, ուստի յուղ օգտագործելիս խորհուրդ է տրվում չափը պահել:
ԿԱՄՈ ԽԱՉԻԿՅԱՆ
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում