Երևակայություն հնդակական երանգներով. Սալման Ռուշդի “Կեսգիշերի զավակները” գիրքը

Culture 23 July, 2014 17:22

Մոգական ռեալիզմը ժամանակակից գրականության եզրույթ է, որն այդպես էլ միանշանակ բնութագրում չի ստացել: Քննադատները և գրականության պատմաբանները սկսած XX դարի 20-ական թթ, երբ ասպարեզ իջավ այս ուղղությունը, այս ուղղությանն են դասում ամենատարբեր հեղինակների, դրանով հանդերձ սակայն հստակ տարբերակելով ժանրի անգլիական “ճյուղը”, որի հիմնական ներկայացուցիչներն են` Սալման Ռուշդին ու Անժելա Քարտերը: Ի տարբերություն հետխորհրդային երկրների, Արևմուտքում բավականին շատ ուսումնասիրություններ են հրատարակվել մոգական իրապաշտության վերաբերյալ: Ըստ լատինաամերիկացի մոգական իրապաշտության և մոդեռնիզմի տեսաբան ու գրող տեսաբան Ալեհո Քարփենթիերի, կախարդականի, մոգականի, ֆանտաստիկա-առասպելականի ու իրականի խառնուրդը առանձնացնում է լատինաամերիկյան մոգական իրապաշտությունը եվրոպական “մտցածինից”: Այնուամենայնիվ այս ուղղությունն հետզհետե ավելի ու ավելի է ներթափանցում աշխարհի ամենատարբեր մշակույթների մեջ` դառնալով համընդհանուր և դեպի իրեն գրավելով ավելի ու ավելի մեծ ընթերցող լսարանի: “Կեսգիշերի զավակները” գրքի լույս տեսնելը(1980), որ Սալման Ռուշդիի վաղ շրջանի գործերից է, մեծ իրադարձություն դարձավ ինտելեկտուալ գրականության բոլոր սիրահարների համար: “Բուքերի” մրցանակի եռակի դափնեկիր, որից մեկը վերջին քառասուն տարիների ընթացքում գրված լավագույն վեպի համար (2008), “Կեսգիշերի զավակները” ներկայացնում է իրենից ներկայացնում է XX դարի Հնդկաստանի ու Պակիստանի կյանքի պատմա-կենցաղական ուսումնասիրությունը, հագեցած պարագայական հարուստ ու մանրամասն տեղեկատվությամբ ու անշտապ պատմողականությամբ: Գերբնական իրադարձություններն ու դեպքերը կատարվում են Ռուշդիի գքրի էջերում որպես ինքնին բնականոն իրողություններ, իսկ իրապաշտությունը ամենասերտ կերպով զուգորդվում է կախարդանքի ու խորհրդապաշտության հետ: Պատումը ներկայացվում է Սալեմ Սինայի անունից, ով մանրամասնորեն ներկայացնում է սեփական ընտանիքի պատմությունը: Նրա պապը` Ադամ Ազիզը, արդեն եվրոպականացված է, տատը նազիմ Գհանին ընդհակառակը, արհամարհանքով է վերաբերվում ցանկացած նորույթի, ներառյալ սինեմատոգրաֆն ու լուսանկարչական արվեստը:Վեպի ամբողջ ընթացքում “կարմիր թելի” նման անցնում է այդքան փոփոխված աշխարհի և ժամանակակից, և արխայիկ կյանքի ու կենցաղի ոչ միանշանակ ընկալման մոտիվը: Սինայը ծնվում է 1947 թ. օգոստոսի15-ի կեսգիշերին, երբ Հնդկաստանն ստացավ անկախություն, սակայն արդեն իսկ նրա աշխարհ գալը պարուրված էր որոշակի խորհրդավորությամբ: Բուժքույր Մարի Պերեյրան տարօրինակ մի պոռթկմամբ բռնկված, փոխում է երեխաներին ու չաղլիկ ու բարձրահասակ Սալեմ Սինայը հայտնվում է Ահմեդի ու Ամինայի ընտանիքում, իսկ նրանց զավակին, չարաճճի Շիվային դաստիարակում է աղքատ երաժիշտ Վի Վիլլի Վինքին: Մեծանալով` Սալեմը ձեռք է բերում անսպասելի գերբնական կարողություններ. նա սկսում է լսել բազմաթիվ մարդկանց ձայներ, խորամուխ լինել նրանց խնդիրների մեջ ու փոխել այլոց ճակատագրերը: Նա բացահայտում է, որ դարձել է հազարավոր “կեսգիշերի զավակներից” մեկը, ովքեր մունետիկներն էին նոր դարաշրջանի: Այդ երեխաների մի մասը տարբերվում էին ֆիզիկական այլանդակություններով, ինչպես օրինակ մորուքի առկայություն և այլն, սակայն ընտրյալները, ովքեր ծնվել էին նոր օրվա առաջին րոպեներին, ընդհակառակը տիրապետում էին անսովոր հատկություններով, և կարող էին աշխարհը վերափոխել դեպի լավը: Սինային չի հաջողվում միավորել Կեսգիշերի զավակներին. չէ որ նրանցից յուրաքանչյուրը պնդում է սեփական բացառիկությունը, իսկ շատերն էլ բավարարված էին գործերի ընթացիկ դրությամբ: Պատումի մեջ բավական մեծ տեղ է հատկացված Սելամի ընտանքիում երկար տարիներ ձգվող իրադարձությունների ներկայացմանը: Կոլորիտային պատկերաներն ու կերպարները անցնում են վեպի ողջ ընթացքում. ձախողակ առևտրական Ահմեդ Սինայը, ով նախընտրում է ալկոհոլի մեջ կյանքի մոռացումը իրական կյանքից, նրա կինքը Ամինա Մումթազը, ով ստիպված է ապրել չսիրած մարդու հետ, սակայն մշտապես հիշում է իր առաջին սիրուն` հեղափոխական ոմն բանաստեղծի, պահպանողական ու դաժանության հասնող խստաբարո Մայրիկը` Նազիմը և նրա ամուսինը Ադամը, ով ի վերջո հանգում է կրոնական ֆանատիզմի` կնոջ հետ հարաբերություններն հարթեցնելու անհաջող փորձերից հետո: Սալման Ռուշդիի վեպում ակնհայտորեն նկատելի են ֆրեյդիստական մոտիվներ: Գլխավոր հերոսը, նստած սպիտակեղենի զամբյուղում, դիտում է սեփական մոր մերկությունը, ապա սիրահարվում սեփական քրոջը, որ փնթի մի աղջնակ էր Կապիկ մականունով, սակայն մեծանալով դառնում է քաղցրաձայն երգչուհի Ջամիլյա: Ավելցուկային փոխաբերական պատկերները, որոնք կան “Կեսգիշերի զավակներ”-ում, սյուժետային կողային ճոյւղավորումներով հանդերձ, հնարավորություն են տալիս ընթերցողին սեփական վերաբերմունքը ձևավորել, թե ինչպես վերաբերվել հեղինակի այս աշխատանքին. ուղղակի հպանցիկ անցնել դեպքերի զարգացման վրայով, թե խորամուխ լինել մոգական ռեալիզմի ֆանտաստիկա-մոգական աշխարհի մեջ: պատմական փոփոխությունները դառնում են կարևորագույն “բանալիները” գլխավոր հերոսի կասկածանքների ընկալման համար, որոնք հեղինակին էլ խորթ չեն թեև դրված են Սալեմ Սինայի շուրթերին հետևյալ ձևակերպմամբ. “Ես չեմ ուզում խոսել այդ մասին: Սակայն երդվել եմ պատմել ամեն ինչ: Ոչ, նահանջում եմ, միայն թե ոչ դա: Ճշմարիտ է, թե կան բաներ, որ պետք է ուղղակի թողնել մի կողմ: Այդ բիծը չի մաքրվի երբեք, իսկ այն ինչ չի ապաքինվում, պետք է ուղղակի փորձել տանել : Սակայն ոչ միայն թե ոչ շշնջացող պատերը, դավաճանությունը, “չիկ-չիկ”-ը, մեծակուրծք կանանց, որոնք ծեծված են ու կապտուկների մեջ: Հենց սրա մասին էլ կպատմես: Բայց ինչպես ես կարող եմ, մի հատ ինձ նայիր,ես կազմալուծվում եմ առանձին հատվածների, չեմ կարող համաձայնել ինքս իմ հետ, բամբասում ու վիճում եմ կատաղի ցնցվելով, կորցնում եմ հիշողությունս, որը ուղղակի գնում է գրողի ծոցն ու կլանվում խավարի կողմից: Մնում են միայն մասնիկներ, որոնցից և որևէ մեկը այս պահին իմաստազրկված է”: Հետագայում Սալման Ռուշդին գրում է սկանդալային “Սատանայական բանաստեղծություններ”-ը, էպիկական “մավրի հրաժեշտի հառաչանքը” , ռոմանտիկ “Ֆլորենտացի կախարդուհին” և մի շարք այլ ստեղծագործություններ, ներառյալ “Ջոզեֆ Անտոն” ինքնակենսագրական վեպը: Այս հեղինակի նոր ստեղծագո րծությունները բացելիս երբեք չես կարող հասկանալ, թե էլ ինչ անակնկալներ են նախապատրաստված գրքի էջերում քեզ համար, որպես ընթեցողի, այդ խորամանկ հնդկական ծագմամբ բրիտանացու կողմից սակայն ամեն դեպքում նրա “Կեսգիշերի զավակները” կարելի է համարել գրողի առավել հաջողված ստեղծագործությունների շարքին և ավելին, այն միանշանակ մոգական իրապաշտության դեռևս չգերազանցված իրական գլուծգործողցներից է: Արման Հայրապետյան