Ամեն տարի մենք աղքատանում ենք 750 մլն դոլարով. Նարեկ Կարապետյան

Analysis 18 March, 2015 19:03

Ինչո՞ւ են հարավարևելյան Ասիայի երկրները ցուցաբերում շարունակական տնտեսական աճ պետական կառավարման համեմատաբար թույլ ժառանգության պայմաններում, իսկ հետխորհրդային երկրներն ու մասնավորապես Հայաստանը ռեցեսիայի մեջ են ու ցուցաբերում են տնտեսական ցուցանիշների անկում: Հայաստանի տնտեսական աճի դադարն ու տնտեսության ռեցեսիան կապված են այն գործոնի հետ, որի վրա մենք ուշադրություն չենք դարձնում ու տեսնում ենք խնդիրը հետևանքների մեջ, այլ ոչ թե տնտեսական անկման պատճառը: Մենք տեսնում ենք խնդիրն ամեն ինչի մեջ՝ պետության անարդյունավետ կառավարման, կոռուպցիայի, օրենքի առաջ իրավահավասարության բացակայության ու բազմաթիվ այլ գործոնների մեջ, որոնք ուղղելով՝ կարող ենք հասնել զարգացման, ինչպես դա թելադրում է մեր տրամաբանությունը: Սակայն նույն բանը տեղի է ունենում Ասիայի հարավարևելյան երկրներում, սակայն ինչու են նրանք տնտեսական աճ գրանցում, իսկ մենք՝ ոչ: Ասենք թե Վիետնամը ունենում է ՀՆԱ-ի 5%-անոց աճ երկրորդ տասնամյակն անընդմեջ, սակայն ոչ ոք չէր համարձակվի անգամ համեմատել Վիետնամի ու Հայաստանի կառավարման մակարդակը: Չնայած մեր խնդիրներին՝ մենք բավական լուրջ գերազանցություն ունենք կառավարման ոլորտում՝ համեմատած այդ երկրների հետ: Սենեկան ասում էր՝ եթե մարդը չգիտի, թե ուր է լողում, նրա համար չկա համընթաց քամի: Ահա և մենք 2000-ականներից հետո չգիտենք, թե որ ուղղությամբ ենք շարժում մեր երկրի տնտեսությունը: 2000-ականների սկզբին Հայաստանը ընտրեց աճի ուղին, որի արդյունքը դարձավ ՀՆԱ-ի երկու նիշանոց աճը ու այն կարճաժամկետ հեռանկարում ապացուցեց իր արդյունավետությունը: Արհեստականորեն երկիրը ընտրեց «Հայաստանի գրասենյակի» մոդել, այսինքն՝ անշարժ գույքի ոլորտում շինարարություն, որի հիմնական գնորդներ պետք է դառնային Սփյուռքի հայերը: Հյուսիսային պողոտան այդ քաղաքականության վառ օրինակն է: Արդյունքում՝ երկրում սկսվեց ԽՍՀՄ-ի ժամանակներից ի վեր բնակելի շինարարության աննախադեպ աճ, ու որքան էլ տարօրինակ է՝ անշարժ գույքի ավելի բարձր գնաճ: Երևանում 1 քմ-ը 10 տարում թանկացավ 1000%-ով: Բազմաթիվ հետազոտողներ դրանում տեսնում են ոչ միայն շուկայի «անտեսանելի ձեռքը», այլ նաև կառավարության նպատակաուղղված քաղաքականությունը: Բոլոր մինուսներով հանդերձ՝ այդ քաղաքականությունը տվեց մեր տնտեսության էֆեկտիվ աճ, և 2007 թվականին արդեն մենք մեր զարգացման գագաթնակետին էինք: Սակայն նկատվում էր նաև փոթորիկ: Գլոբալ տնտեսական ճգնաժամը թաղեց այդ ռազմավարությունն ու 2008-ից մենք չենք կարողանում մեզ վերագտնել այդ հարվածից: Այդ շրջադարձային կետում սկսվում է այն արմատական սխալը, որը մեզ գցեց այն վիճակի մեջ, որում հիմա գտնվում ենք: Մեր կառավարությունը չկարողացավ ու մինչ օրս չի կարողանում գտնել տնտեսության զարգացման նոր ուղղվածություն ու նավակի պես, որը չգիտի, թե որ նավահանգիստ նավարկի, մի փոթորիկից ընկնում է մյուսը: Այդ ուղղությունը ակնհայտ է ու չի կարող լինել այլ, քան արտահանմանը կողմնորոշված տնտեսությունն է: Անշարժ գույքի բումից հետո մեզ մնացին պղպջակներ, որոնք վաղ թե ուշ կպայթեն: Դրանցից մեկը անշարժ գույքի գներն են. Մոսկվայում բնակիչը, ով ստանում է միջինը 35 հազար ռուբի աշխատավարձ, կարող է գնել բնակարան 7 տարում, Նիժնի Նովգորոդի բնակիչը՝ 5,5 տարում, Բադեն-Բադենի բնակիչը՝ 3,5 տարում: Մինչդեռ երևանցին, ով ստանում է միջինը 150 հազար դրամ աշխատավարձ, կարող է բնակարան գնել 16 տարում... Այդ փուչիկը խանգարում է հարյուրավոր երիտասարդ ընտանիքների ձեռք բերել սեփական բնակարաններ ու անուղղակի խոչընդոտում է ժողովրդագրական աճին: Մեկ այլ պղպջակ է ազգային դրամ արժույթը: Դոլարն այսօր արժե 480 դրամ: Դրամը գերագնահատված է ու պահպանում է դիրքերը միայն ԿԲ-ի ջանքերի հաշվին, որը բավական թանկ է արժենում: Կառավարությունը արհեստականորեն պահպանում է դրամն այդ մակարդակի վրա, որ խուսափի ժողովրդի աղքատացումից ու դոլարային վարկեր ունեցող խոշոր ընկերությունների սնանկացումից: Սակայն պղպջակը երբևէ պետք է պայթի: Այդ գործընթացները կարող են ունենալ ինչպես բացասական, այնպես էլ դրական հետևանքներ: Դրական կարող է լինել երիտասարդ ընտանիքների համար բնակարանների հասանելիությունը, որոնք կկարողանան իրենց աշխատավարձով վերջապես բնակարան ունենալ: Եվ նաև մենք կհանենք այդ խցանը, որը երկար տարիներ սեղմում է մեր արդյունաբերությունը: Դա թանկ դրամ է: Մեր արտադրանքը թանկ է աշխարհում: Օրինակ՝ Չինաստանը արհեստականորեն արժեզրկում է իր արժույթը, որպեսզի արտադրողները կարողանան մրցակցել միջազգային շուկաներում: Էժան դրամի պայմաններում այնպիսի ոլորտներ, ինչպիսին են լեռնային մետալուրգիան, գյուղմթերքի վերամշակումը, ձկնաբուծությունը՝ կստանան երկրորդ շնչառություն ու մեկնարկ կտրվի ներմուծվող ապրանքների փոխարինմանը հայրենականով, որը էժան կլինի: Այդ տեղափոխությունը վերջապես կարող է հնարավոր դառնալ: Առևտրային բացասական հաշվեկշիռը բոլոր աղետների աղբյուրն է, որի հետևանքը տեսնում ենք՝ դա ամբողջ երկրի աղքատացումն է, որը կարող է ուղղվել: Ամեն տարի մենք ներկրում ենք 750 մլն դոլարով ավելի ապրանք, քան արտահանում ենք: Ամեն տարի մենք աղքատանում ենք 750 մլն դոլարով, ինչը համադրելի է մեր ՀՆԱ-ի 7%-ին: Դրանում է մեր դժբախտությունների արմատը: Բացի այդ՝ էժան դրամը կարող է ձեռնտու լինել ընտանիքներին, որոնք փոխանցումներ են ստանում արտասահմանից: Դրամի էժանացումը առաջին պահին ուժեղ հարված կլինի երկրի համար, սակայն միջնաժամկետ հեռանկարում դա կարող է ունենալ զգալի դրական էֆեկտ: Երկու սյուներ, որոնց վրա պետք է պահվի նոր տնտեսական քաղաքականությունը՝ միտված արտահանմանը. Առաջինը էժան դրամն է: Այդ դեպքում առավելագույնը, որ կարող է ձեռնարկել պետությունը, դա այն է, որ դրամի էժանացումը ընթանա աստիճանական տեմպերով, որպեսզի ունենա նվազագույն սթրեսային ռիսկ: Երկրորդն ու ցանկացած տնտեսական ակտիվության գլխավոր չափանիշներից մեկը՝ հարցի սրությունն է, որը Հայաստանում հատկապես լուրջ է դրված: Դա քրիստոնեական բարոյականության հենասյուներից է՝ մասնավոր սեփականության անձեռնմխելիությունը: Մարդու մասնավոր սեփականությունը չպետք է խլվի կամ վնասվի, ու դրա երաշխիքը, ըստ Սահմանադրության, պետությունն է իր բոլոր ինստիտուտներով: Հենց այստեղ է հարկավոր քաղաքական կամք, որը չի կարող չլինել իրավիճակի ամբողջ դժվարության ադեկվատ ընկալման պարագայում, որի առաջ կանգնել է մեր տնտեսությունը: Նարեկ Կարապետյան Տնտեսագետ Թարգմանությունը՝ Orer.am-ի