Ո՞ր դարերից է գալիս դիտախողովակի պատմությունը. «Փաստ»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է

Դիտախողովակը (մոնոկուլ յար, աստղադիտակ) օպտիկական դիտարկման սարք է: Այն լայնորեն օգտագործվում է լանդշաֆտը և աստղային երկինքը ուսումնասիրելու, ինչպես նաև տարածքը պարեկելու և փրկարարական գործողությունների համար: Ոչ ոք հստակ չգիտի, թե երբ է հորինվել առաջին մոնոկուլ յարը: Հայտնի է միայն, որ նույնիսկ մեր դարաշրջանից առաջ շումերները, եգիպտացիները, հույները և մայաները փորձել են այնպիսի սարք ստեղծել, որը կօգնի խոշորացնել իրերը, դիտարկել հեռուն: Մոնոկուլ յարը ամենավաղ հնագույն օպտիկական գործիքներից մեկն էր: Հին հռոմեացիները նկատել են ջրով լի անոթի միջով անցնող լույսի ճառագայթների շեղումը:

Նրանք փորձել են կրկնել այդ էֆեկտը՝ նպատակ ունենալով պատկերը մեծացնել՝ ապակուն որոշակի ձև տալով: Այդպես հայտնվել են ոսպնյակները: Մոնոկուլ յարի ստեղծման պատմությունից հայտնի է, որ 13-րդ դարում անգլիացի ֆրանցիսկյան վանական Ռոջեր Բեկոնն էր փորձեր կատարում ուռուցիկ ոսպնյակների հետ՝ դրանք զուգակցելով գոգավոր հայելիների հետ: Բեկոնի դիտարկումները նրան դրդել են տալ մոնոկուլ յարի կամ աստղադիտակի նախատիպի նկարագրությունը դեռ 1268 թվականից:

1509 թվականին մեծ գյուտարար, նկարիչ, գիտնական և գրող Լեոնարդո դա Վինչին է մշակել երկու ոսպնյակներով աստղադիտակի առաջին մանրամասն գծագիրը, որտեղ հստակ պատկերված է ճառագայթների անցման ուղին դրանց միջով: Նա նաև հայտնագործել է ոսպնյակներ հղկող մեքենան: Սակայն այդ տարիներին նրա աշխատանքները գործնական կիրառություն չեն գտել: Մի փոքր ուշ՝ 1558 թվականին, իտալացի Ժանբատիստա դելլա Պորտան իր «Բնական մոգություն» գրքում մանրամասն նկարագրել է ուռուցիկ ոսպնյակների օգտագործումը առարկաները մեծացնելու համար, իսկ գոգավորները՝ հեռուն ցույց տալու համար: Ժանբատիստայի մոնոկուլ յարը այնքան էլ հզոր չի եղել, օրինակ՝ աստղային երկինքը դիտելու համար:

Գիտնական Գալիլեո Գալիլեյը նույնպես սկսել է հետաքրքրվել աստղադիտակի ստեղծմամբ 17-րդ դարի սկզբին: Շուտով նա ստեղծել է այն: Դա տեղի է ունեցել 1608 թվականին: Նա ստեղծել է աստղադիտակմոնոկուլ յար: Այդ գյուտի օգնությամբ Գալիլեյը կատարել է իր ամենամեծ հայտնագործությունները, որը շրջել է մարդկության աշխարհայացքը: Աստղադիտակը հնարավորություն է տվել նրան դիտել երկնային մարմինները, որի արդյունքում նա հայտնաբերել է Արեգակի, Յուպիտերի և նրա արբանյակների բծերը և Ծիր Կաթին համաստեղության մի քանի աստղեր: 1624 թվականին Գալիլեյը առաջինն է սկսել աստղադիտակների մասսայական արտադրությունը:

Ցավոք, սարքի պիտանելիության ժամկետը կարճ է եղել այն պատճառով, որ խողովակը պատրաստված է եղել թղթից, և ոսպնյակները դրանից հաճախ դուրս են ընկել: Չնայած այդ ակնհայտ թերություններին, Գալիլեյի աստղադիտակները ժամանակին օգտագործվել են ամբողջ Եվրոպայում, հատկապես ճանապարհորդելիս: Պետք է նաև նշել, որ Գալիլեյն առաջինն է երկու մոնոկուլ յարներ միացրել իրար և ստեղծել առաջին հեռադիտակը: Ներկայումս աշխարհում ավելի տարածված են ոչ թե մոնոկուլ յարները, այլ բինոկուլ յարները, այսինքն՝ հեռադիտակները: Այնուամենայնիվ, չպետք է մոռանալ, որ աստղադիտակները սովորաբար հենց մոնոկուլ յարներ են, այսինքն՝ դիտախողովակներ:

ԿԱՄՈ ԽԱՉԻԿՅԱՆ

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում