«Անձնական տվյալների պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքում լրացումներ կատարելու մասին» օրենքի նախագիծն առաջին ընթերցմամբ ընդունվեց Ազգային ժողովի կողմից: Նախագիծը, որոշակի թերություններով հանդերձ, կարելի է համարել առաջընթաց քայլ մեր երկրում մարդու իրավունքների պաշպանվածության տեսանկյունից, որը տալու է լրացուցիչ մեխանիզմներ ոլորտն ավելի մոտեցնելու ժողովրդավարական արժեհամակարգին ու սկզբունքներին: Անձնական տվյալների պաշտպանությունն անձի ազատության և այդ ազատությունը հնարավորինս առանց խոչընդոտների իրացնելու լավագույն մեխանիզմներից է: Այն նաև մարդու իրավունքների պաշտպանվածության լավագույն երաշխիքներից է, որը չի կաշկանդում մարդու գործողությունները իրացնելու սեփական իրավունքները ազատության սկզբունքի գործադրմամբ: Այս հիմնարար արժեքների կյանքի կոչման համար պետք է սահմանվեին ոլորտի կարգավորման այնպիսի գաղափարական մոտեցումներ և կառուցակարգային սկզբունքներ, որոնք հնարավորություն կտային անձնական տվյալների պաշտպանության համար սահմանել առարկայական երաշխիքներ: Գործող օրենքը չէր տալիս նման երաշխիքներ, թե ինչպիսի միջոցներով ու ձևերով կարելի է անձնական տվյալների պաշտպանությունն իրականացնել:
Ընդունված նախագծով, սակայն, որոշ չափով երաշխավորվում է անձնական և ընտանեկան կյանքի անձեռնմխելիության իրավունքի պաշտպանությունը անձնական տվյալների մշակման բնագավառում, անձնական տվյալների մասին ՀՀ օրենսդրությունը համապատասխանեցվում է եվրոպական չափանիշներին և ՀՀ ստանձնած միջազգային պարտավորություններին՝ նպաստելով Հայաստանի կողմից մարդու հիմնարար իրավունքների պաշտպանության բնագավառում իրականացվող քաղաքականությունն առավել հուսալի, կանխատեսելի ու վստահելի դարձնելուն: Թե ինչպես դա կհաջողվի, ցույց կտա նաև Կառավարության ստանձնած պարտավորությունն ու քաղաքական կամքը:
Նոր կարգավորմամբ պետք է անձի մասին տվյալները հավաքագրվեն որևէ կոնկրետ նպատակով: Սա շատ կարևոր դրույթ է հենց վերը նշված անձի ազատության, դրա պաշտպանության ինստիտուտի գործարկման և մարդու իրավունքների իրացման առումով: Կարևոր սկզբունքներից է նվազագույնի սկզբունքը, ըստ որի՝ պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինները անձի մասին փոխադարձաբար որևէ տեղեկություն ստանալու առումով պետք է բավարարվեն հնարավորինս քիչ տեղեկատվությամբ: Այս կարգավորման հիմքում դրվել է նաև անձանց քիչ ծանրաբեռնելու գաղափարը: Նախագծով, ի թիվս այլ երաշխիքների, անձանց իրավունքներն իրացնելու առումով տրվում են լայն հնարավորություններ: Անձը կարող է մշակողից պահանջել ոչնչացնել, ուղեփակել և նվազեցնել անձնական տվյալները, որոնք անհրաժեշտ չեն նպատակին հասնելու համար: Նախագծով նախատեսվում է նաև անհրաժեշտ պաշտպանության ինստիտուտը: Սահմանված են մարմիններ, որոնք պետք է հետևեն, որպեսզի անձնական տվյալների մշակումը լինի օրինականության շրջանակներում, ինչպես նաև անձնական տվյալների մշակողներին ներկայացնեն երկրների լավագույն փորձը, որպեսզի նաև ձևավորվի համապատասխան մշակույթ այս ոլորտում: Այս մեխանիզմները շատ կարևոր են անձի գաղտնիության պահպանման երաշխիքների, ինչպես նաև՝ միջազգային ստանդարտներին մոտենալու և ոլորտում առաջընթաց ապահովելու առումներով: Իհարկե, շատ հարցեր մնում են բաց, մասնավորապես, երրորդ անձանց կամ երրորդ երկրներին անձի տվյալները փոխանցելու առումով կամ արդյո՞ք հեռախոսահամարը համարվում է անձնական տվյալ: Այս և այլ հարցերի մասին իրավացիորեն բարձրաձայնել են պատգամավորները նախագծի քննարկման ժամանակ: Կամ ինչպես նշել է Նիկոլ Փաշինյանը, ինչպես է կարգավորվելու այն իրավիճակը, երբ լրատվամիջոցը որոշում է որևէ թեկնածուի տվյալներ հրապարակել կամ ճշտել, թե իքս առանձնատունը ում է պատկանում և այլն: Այս առումներով օրենքը ամբողջական ու համակողմանի չի կարգավորում դաշտը, որը կարող է առաջացնել որոշակի ռիսկեր, սակայն խնդիրն այն է՝ որքանո՞վ է Կառավարությունը պատրաստ և նպատակային պաշտպանելու մարդու անձնական տվյալները և առաջացող խնդիրների դեպքում դրանք կարգավորել:
Այս ամենվ հանդերձ՝ օրենքը խայտառակություն չի կարելի համարել, ինչպես նշում են ոմանք, այն պարզ պատճառոով, որ մարդը կարող է պահանջել ոչնչացնել, ուղեփակել և նվազեցնել անձնական տվյալները, այսինքն՝ անձին տրվում է իրավունքի այնպիսի երաշխիք, որով նա կարող է տնօրինել իր անձնական տվյալների մասին տեղեկատվությունը կամ՝ որ տվյալները պետք է հավաքագրվեն կոնկրետ նպատակի առկայության պարագայում, ինչն անձնական տվյալների հավաքագրումը դարձնում է բարդ ու պատասխանատու գործընթաց:
Եթե նպատակն իրոք ուղղված է անձի իրավունքների իրացման հնարավորությունների կատարելագործմանը, այլ ոչ՝ անհայտ նպատակներով օրենքի առաձգական կիրառելիությանը, ապա բոլոր հարցերը շտկելի են, և նոր նախագիծը կարող է մարդու իրավունքների պաշտպանության ինստիտուտը կատարելագործել: Այս ոլորտը լինելով չափազանց բարդ և նուրբ, որը վերաբերում է յուրաքանչյուր անձին և նրա անձնական տվյալներին, որոնք խիստ բազմազան են, բազմաբնույթ ու դժվար տարորոշվող, բնականաբար ոլորտը դարձնում են դժվար կառավարելի ու վերահսկելի: Սակայն, մյուս կողմից էլ, պետք է ավելի շատ ենթարկել մշակումների փորձնական կիրառելիության դաշտում, երբ կառաջանան բացեր, որոնք կշտկվեն համապատասխան լրացումներով ու մշակումներով:
Անդրանիկ Բարսեղյան