Քաղաքական ուժը դատական գործունեությանը միջամտելու գայթակղություն ունի. «Փաստ»
Interview«Փաստ» օրաթերթը գրում է.
Երեկ «Իրավական ուղի» հ/կ-ն տեղեկացրեց Վենետիկի հանձնաժողովի արձանագրության մասին, որտեղ կան ուշագրավ կետեր՝ կապված ՍԴ-ի շուրջ ստեղծվածի, ինչպես նաև վեթթինգի վերաբերյալ: Որո՞նք են հանձնաժողովի ազդակները, ի՞նչ հետևանք կարող է լինել: Խոսելով այս և մի շարք այլ հարցերի շուրջ՝ «Իրավական ուղի» հ/կ-ի համահիմնադիր, Էթիկայի հանձնաժողովի նախկին նախագահ Սիրանուշ Սահակյանը «Փաստի» հետ զրույցում նախ խոսեց այն դերի մասին, որն ունի հանձնաժողովը:
«Վենետիկի հանձնաժողովը ԵԽ շրջանակներում է գործում: Հանձնաժողովն այն հեղինակավոր, փորձագիտական կառույցն է, որը մասնագիտական լուծում պահանջող հարցադրումներում ճիշտ ուղղու վրա է դնում պետություններին՝ նպաստելով իրավական ռեֆորմներին: Բնականաբար, միջազգային կառույցներում քաջատեղյակ են, որ երբ քաղաքականության և իշխանության համար պայքար կա, ինստիտուտները կարող են աղավաղվել ու խեղաթյուրվել՝ հանուն քաղաքական խնդիրների»,-ասաց նա:
Հանձնաժողովի արձանագրության մեջ կային անցանկալի գնահատականներ, և Ս. Սահակյանը այդ հանգամանքով է պայմանավորում իշխանության կողմից դրանք հրապարակայնացնելու և դրանց շուրջ առողջ հանրային քննարկումներ գեներացնելու պատրաստակամության բացակայությունը:
Անցնելով բուն գնահատակններին և սկսելով վեթթինգի վերաբերյալ հանձնաժողովի գնահատականներից՝ մեր զրուցակիցը նշեց. «Վեթթինգն առանձնահատուկ համատեքստում կարող է արդյունքներ ձևավորել, բայց իր մեջ ավելի մեծ ռիսկեր ունի. երբ ինստիտուտները և այլ լուծումներ ժամանակի ընթացքում արդյունք չեն տալիս, միակ բացառիկ միջոցը վեթթինգն է դառնում: ԵԽ շրջանակներում չկան բազմաթիվ երկրներ, որոնք դատական համակարգի կայունացմանը կամ դրա նկատմամբ վստահության բարձրացմանը հասել են վեթթինգի ճանապարհով:
Ավելին՝ կայացած դատական համակարգ ունեցող երկրները վեթթինգի ճանապարհով չեն անցել: Եվ հայկական կոնտեքստը քննարկելով՝ հանձնաժողովը կարծիք է արտահայտել այն մասին, որ այն Հայաստանի համար օգուտներ չի տալու, և վեթթինգն այն արդյունավետ մոտեցումը չէ, որը կառողջացնի դատական համակարգը: Կարծում եմ՝ այս գնահատականը բնական էր այն տեսանկյունից, որ Հայաստանը դատական բարեփոխումների երկարատև փուլ է անցել և ինստիտուցիոնալ ճանապարհով հզորացրել է կարգապահական պատասխանատվության գործիքները:
Այսինքն, բոլոր այն դատավորները, որոնք հակված են իրավունք խախտելու, կարող են թույլ տալ չարամիտ և այլ խախտումներ, ապա կարգապահական ինստիտուտը ինքնամաքրելու հնարավորություն տալիս է: Իհարկե, հանձնաժողովը չէր կարող անտեսել այն հանգամանքը, որ Հայաստանն ունի բավականին զարգացած հայտարարագրման համակարգ՝ գույքի և եկամուտների մասով»:
Շեշտադրելով նաև շահերի հայտարարագրման ընդունված ինստիտուտի կարևորության մասին՝ մեր զրուցակիցն ընդգծեց. «Վենետիկի հանձնաժողովը շեշտադրել է վեթթինգի փոխարեն վերոնշյալ երկու ինստիտուտների ճիշտ գործարկման ճանապարհով դատական համակարգի բարեփոխման մասին: Մեծ հաշվով, Հայաստանը չունի այն նախադրյալները, որտեղ կարող է վեթթինգ կիրառվել: Հայաստանը ունի ավելի առողջ նախադրյալներ, և այդ բացառիկ միջոցը Հայաստանում օգտագործելու անհրաժեշտություն չկա: Հետևաբար, այստեղ արհեստածին են դիտարկվում վեթթինգի մասին քննարկումները և վեթթինգի միջոցով փոփոխության հասնելու ուղին»:
Անցում կատարելով նույն արձանագրության մեջ ՍԴ-ի վերաբերյալ գնահատականներին՝ Ս. Սահակյանը շեշտեց, որ հանձնաժողովը շղթայական կապի մեջ է գնահատել երևույթը: «Նախ՝ դիտարկել է, որ եղել է մի թեկնածու, որը դարձավ ՍԴ դատավոր: Ընդ որում՝ այդ առաջադրման և նշանակման գործընթացներում քաղաքականացվածության շատ տարրեր ընդգծվեցին. անկախ նրանից, թե թեկնածուն կոմպետենտության ի՞նչ աստիճան ուներ, խորհրդարանում հակված էին ոչ թե քննարկելու առաջադրված թեկնածուին, այլ խոսում էին ֆավորիտ հանդիսացող անձի մասին: Սա արդեն իսկ բացասական երևույթ էր, ինչին հաջորդեց ամեն գնով անձին դատավոր դարձնելը:
Իսկ հետո արդեն դատավոր դարձած անձը արեց մի հայտարարություն, որը մասնագիտական որևէ համայնք չէր կարող ընդունելի համարել: Եվ այստեղ հատկանշական էր, որ անձը իրավապաշտպանական համայնքում գործունեություն ծավալելով հանդերձ՝ իր հեղինակությունը ստորադասեց քաղաքական նկատառումներին և ստանձնեց նման հայտարարությամբ հանդես գալու համարձակությունը, որն իրավական հիմքեր չուներ: Վենետիկի հանձնաժողովի համար անցանկալի էր, որ դատավորը փորձում էր աղավաղել «աներկբա» և «հստակ» դրույթը, ինչն ահազանգ է, բայց շատ ավելի անհանգստացնող է, երբ գոյության իրավունք չունեցող մեկնաբանությունը քաղաքական մեծամասնության կողմից ողջունվում է:
Այսինքն, տեսնում են, որ գոյություն ունի քաղաքական մեծամասնություն և դատավոր ինտենսիվ կապի հարց, որովհետև մի անհեթեթ միտքը շրջանառվում է, իսկ քաղաքական մեծամասնությունը դրան սատարում ու շարունակություն է տալիս: Հաշվի առնելով քաղաքական մեծամասնության վերաբերմունքը այդ անհեթեթ մեկնաբանությանը՝ Վենետիկի հանձնաժողովը գտավ, որ դատարանների գործունեությանը միջամտելու վտանգ կա:
Ավելի զուսպ լինելու, այդ մեկնաբանության պատասխանատվությունը չստանձնելու փոխարեն քաղաքական մեծամասնությունը շատ պրոակտիվ ու աջակցող գտնվեց: Աջակցող դերի ուժով հետևություններ են կատարվում այն մասին, որ քաղաքական ուժը դատական գործունեությանը միջամտելու գայթակղություն ունի, և այստեղ առկա են վտանգներ»,-շեշտեց Ա. Սահակյանը:
Իսկ թե ի՞նչ հետևանք կունենան հանձնաժողովի եզրահանգումները, «Իրավական ուղի» հ/կ համահիմնադիրը ընդգծում է. «Վենետիկի հանձնաժողովը ազդանշաններ է տալիս այն մասին, թե ժողովրդավարացման ճանապարհին մենք արդյո՞ք ճիշտ ուղեգծերով ենք գնում: Եթե տրվում է եզրակացություն, ըստ որի՝ փոխվում է ուղեգիծը, անհրաժեշտ օրենսդրական փոփոխություններում ներառվում են փորձագիտական կարծիքները, ապա սա առողջ երկխոսություն է: Եթե հանձնաժողովը տալիս է եզրակացություն, որ սխալ ընթացք կա, որն ամեն գնով շարունակվում է, այդ պարագայում մենք արդեն բախվում ենք քաղաքական որոշումների հետ, որտեղ ժողովրդավարական ինստիտուտները սկսում են ստորադասվել:
Բացի այդ, կան քաղաքական որոշ գործիչներ, որոնք Վենետիկի հանձնաժողովի անունը շահարկում էին այլ գաղափարներ առաջխաղացնելու համատեքստում: Այս մոտեցումը, կարծում եմ, որևէ պետության ներկայացուցչի պատիվ չի բերում: Բոլոր դեպքերում առողջ, հարգալից երկխոսության հարց կա, և հատկապես հեղինակավոր միջազգային կառույցի հետևում չի կարելի քաղաքական նպատակներ քողարկել»:
Ինչ վերաբերում է իշխանության այսօրվա մոտեցումներին՝ կապված դատական համակարգի հետ ու հարցին, թե որքանո՞վ են դրանք համարժեք հանձնաժողովի գնահատականներին, Ս. Սահակյանը նկատեց.
«Նախ՝ տեսնում ենք ԲԴԽ կազմի նորացում: Սա հասկանալի է, որովհետև եթե վեթթինգ տեղի չի ունենալու նոր ստեղծվող մարմնի միջոցով, պետք է զարգանան կարգապահական ինստիտուտները, իսկ կարգապահական հարցերով զբաղվում է ԲԴԽ-ն: Իսկ թե ովքե՞ր կլինեն ԲԴԽ-ում, խիստ կարևոր հարցադրում է դառնում իշխանության համար: Բացի այդ, հաշվի առնելով, որ հարցը կապվել է հայտարարագրման համակարգի հետ, որով այս պահին էթիկայի հանձնաժողովն է զբաղվում, բայց պետք է փոխարինվեր կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովով, երկրորդ կարևոր հարցադրումն այն է, թե ովքե՞ր են լինելու կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովում, որ հայտարարագրման համակարգի միջոցով կյանքի կոչեն, այսպես կոչված, վեթթինգի գաղափարը: Ազգային ժողովի կողմից առաջին ընթերցմամբ ընդունվել է «Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովի մասին» օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին ՀՀ օրենքի նախագիծը, ինչի մասին մեր հ/կ-ն ավելի վաղ հայտարարություն էր տարածել»:
Նշենք, որ առաջարկվող փոփոխություններով իշխող քաղաքական ուժը վերացրել է կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովի թեկնածուների ընտրության մրցութային կարգը. «Առաջադրման այն գործընթացը, որը ներմուծված է փոփոխություններով, լուրջ հետընթաց է կոռուպցիայի դեմ պայքարի համակարգում: Մենք տեսնում ենք, որ մրցութային ընթացակարգը փոխարինվել է ուղղակի առաջադրմամբ, և ուղղակի առաջադրումը վերաբերում է հանձնաժողովի մեծամասնությանը. 3 անդամը, այդ թվում՝ նախագահը, և՛ առաջադրվելու, և՛ նշանակվելու են մեկ քաղաքական ուժի կողմից: Ստացվում է, որ ավելի կառավարելի է դառնում այդ կառուցը: Ես տեսնում եմ նաև այդ միտումը, որի բացատրությունը Վենետիկի հանձնաժողովի քննարկումների լույսի ներքո բոլորիս համար էլ հասկանալի է»:
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում
